Қазіргі қазақ тіліндегі неологизмдердің жасалуының негізгі жолдары
6 10
Кілт сөздер:
жаңа сөз қолданыстар, сөзжасамның лексикалық-семантикалық тәсілі, неология, танымдық сипат, будан сөздер қатары.Аңдатпа
Қазіргі қазақ тілінің сөздік құрамында нарықтық қатынастардың дамуына, мәдени және саяси байланыстардың күшеюіне, сондай-ақ жаңа ғылымдар мен нанотехнологиялардың пайда болуына байланысты қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында пайда болған жаңа білімді вербализациялайтын сөздерге қажеттілікке байланысты жаһандану дәуірінде көптеген жаңа сөздердің пайда болуымен байланысты белсенді процесс байқалады. Осы факторлардың барлығы «неологиялық серпіліске» ықпал етті. Бұл мақала ішкі және сыртқы көздер арқылы жасалатын қазақ тіліндегі неологизмдерді зерттеуге арналған. Бұл ғылыми жұмыстың мақсаты неологизмдерді жіктеу, олардың қалыптасу жолдарын анықтау және тілдік тұлғалардың сөйлеуінде оларды қолдану жиілігін анықтау. Бұл ғылыми жұмыста ұлттық тілдегі неологизмдердің сипатталуы және олардың жіктелуі, неолгизмдерді қалыптастыру тәсілдері, жаңа сөздердегі жеке тұлғалардың құзыреттілік дәрежелері анықталған, неологизмдердің жаңалығы, номинацияның белгілі бір түрлерінің қолданылуы туралы қорытынды жасалған. Жұмыс нәтижелері қазақ тіл білімінің дамуы үшін теориялық мәнге ие, өйткені олар лингвистика саласындағы жаңа сөз теориясының дамуына ықпал етеді. Зерттеудің негізгі әдістері ана тілінде сөйлейтіндердің құзыреттілік дәрежесін анықтаудан тұрады. Осы мақсатта әлеуметтік-лингвистикалық мониторинг, психолингвистикалық эксперимент, сауалнама және қатысушыларды бақылау жүргізілді.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Beknazarova U.U., Almautova A.B., Yelemessova S.M., Abadildayeva S.K. The cognitive function of a conceptual metaphor and its methodological foundations // Journal of Language and Linguistic Studies. – 2021. – №17(3). – Р. 1312–1324. 2. Konuratbayeva Zh.M., Karipzhanova G.T., Sagdieva R.K., Husnutdinov D.H., Mirzagitov R.H., Kurbangalieva G.M., Galiullin R.R. Influence of Urbanonyms on City Image Development // International Journal of Mechanical Engineering and Technology. – 2018. – №9(11). – Р. 405–415.
Krylova L.A., Zhundibayeva A.K., Kadyrov Z.T., Talaspaóeva Z.S., Fatkiyeva G.T., Sabiyeva Y.V. Portrait Image in Pushkin’s Prose of the Thirties in the 19th Century // Media Watch. – 2020. – №11(4). – Р. 630–647.
Саблина Г.Ф. Неологизмы как средство вербализации нового знания // Когнитивные исследования языка ВПП XIV Когнитивная лингвистика: итоги, перспективы. – М.: М.инст-т Языкознания РАН; Издательский дом ТГУ им. Г.Р. Державина, 2013. – С. 1006–1011.
Hrabala M., Opletalováb M., Tučekc D. Teaching Business Process Management: Improving the Process of Process Modelling Course // Journal of Applied Engineering Science. – 2017. – №15(2). – Р. 113–121.
Котелова Н.З. Новые слова и значения. Избранные произведения. – М.; СПб.: История Нестора, 2015. – 152 с. 7. Алаторцева С.И. Проблемы неологии и русская неография: дис. … док. филол. наук. – СПб, 1998. – 317 с. 8. Белькова А. Е. Функционирование неологизмов в интернет-ресурсах: на материале сайта NоNаMе. – Нижневартовск: Изд-во НВГУ, 2018. – 112 с. 9. Рублёва О.С., Свицова А.А., Шкаликов Е.В. Основные параметры типологии неологизмов // Advance science. – 2017. – №4. – С. 116–121. 10. Арбекова Т.И. Лексикология английского языка (практический курс): учебное пособие. – М.: Высшая школа, 1977. – 240 с. 11. Котелова Н.З. Содержание и состав словаря новых слов // В кн.: Словарь новых слов русского языка (середина 1950-х середина 1980-х гг.). – СПб: изд-во «Дмитрий Буланин», 1995. – С. 5–13. 12. Попова Т.В., Рацибурская Л.В., Гугунава Д.В. Неология и неография современного русского языка: учебное пособие. – М.: Флинта, 2022. – 168 с.
Заботкина В.И. Новая лексика современного английского языка. – М.: Высшая школа, 1989. – 126 с.
Herberg D., Kinne M., Steffens D. New Vocabulary. Neologisms of the 90s in German. – New York: Walter de Gruyter, 2004. – 275 p.
Константинова Л.А. Нормы русского литературного языка. – М.: Флинта, 2016. – 168 с.
Барлыбаев Р. Қазақ тілінде сөз мағынасының кеңеюі мен тарылуы. – Алматы: Мектеп, 1968. – 230 б. 17. Мисуно Е.А., Шаблыгина И.В. Перевод с английского языка на русский язык: практикум: учебное пособие. – Минск: Аверсэв, 2009. – 255 с. 18. Қадырқұлов Қ. Қазіргі қазақ тіліндегі жаңа сөздер мен жаңа сөз қолданыстар: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 1995. – 143 б. 19. Карагулова Б.С. Қазіргі қазақ тіліндегі семантикалық неологизмдер // БҚМУ хабаршысы=Вестник ЗКГУ. – 2015. – №2. – Б. 258–262.
Момынова Б. Қоғамдық-саяси лексикалық түсіндірме сөздігі. – Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 140 б.
Бондарчук Г.Г. Когнтивно-семантические основания развития категории предметных имен в английском языке (на материале английских наименований одежды). Автореф. ... док. филол. наук. – Москва, 2011. – 36 с.
Голубеева Н.А. Грамматические прецедентные единицы в современном немецком языке. Автореф. ... док. филол. наук. – Нижний Новгород, 2010. – 39 с.
Бондаренко М.В. Метонимический перенос как способ образования семантических неологизмов в лексико-семантической парадигме английского языка // Вестник САМГУ. – 2010. – №3 (77). – С. 154–157.
Тагаев М.Ж. Современный русский язык. Словообразование. Морфология. – Бишкек: КРСУ, 2019. – 220 с.
Исаев С.М. Қазақ мерзімді баспасөз тілінің дамуы. – Алматы: Қазақстан, 1983. – 240 б. 26. Молдабеков К.М. Освоение русских и интернациональных слов в современном казахском языке. – Алма-Ата: Мектеп, 1987. – 120 с.
REFERENCES
Beknazarova U.U., Almautova A.B., Yelemessova S.M., Abadildayeva S.K. The cognitive function of a conceptual metaphor and its methodological foundations // Journal of Language and Linguistic Studies. – 2021. – №17(3). – Р. 1312–1324.
Konuratbayeva Zh.M., Karipzhanova G.T., Sagdieva R.K., Husnutdinov D.H., Mirzagitov R.H., Kurbangalieva G.M., Galiullin R.R. Influence of Urbanonyms on City Image Development // International Journal of Mechanical Engineering and Technology. – 2018. – №9(11). – Р. 405–415.
Krylova L.A., Zhundibayeva A.K., Kadyrov Z.T., Talaspaóeva Z.S., Fatkiyeva G.T., Sabiyeva Y.V. Portrait Image in Pushkin’s Prose of the Thirties in the 19th Century // Media Watch. – 2020. – №11(4). – Р. 630–647. 4. Sablina G.F. Neologizmy kak sredstvo verbalizacii novogo znania [Neologisms as a means of verbalizing new knowledge] // Kognitivnye issledovania iazyka VPP XIV Kognitivnaia lingvistika: itogi, perspektivy. – M.: M.inst-t Iazykoznania RAN; Izdatelskiy dom TGU im. G.R. Derzhavina, 2013. – S. 1006–1011. [in Russian] 5. Hrabala M., Opletalováb M., Tučekc D. Teaching Business Process Management: Improving the Process of Process Modelling Course // Journal of Applied Engineering Science. – 2017. – №15(2). – P. 113–121. 6. Kotelova N.Z. Novye slova i znachenia. Izbrannye proizvedenia [New words and meanings. Selected works]. – M.; SPb.: Istoria Nestora, 2015. – 152 s. [in Russian] 7. Alatorceva S.I. Problemy neologii i russkaia neografia: dis. … dok. filol. nauk [Problems of neology and Russian neography: dis.]. – SPb, 1998. – 317 s. [in Russian] 8. Belkova A. E. Funkcionirovanie neologizmov v internet-resursah: na materiale saita NoNaMe [The functioning of neologisms in Internet resources: based on the material of the NoNaMe website]. – Nizhnevartovsk: Izd-vo NVGU, 2018. – 112 s. [in Russian] 9. Rubliova O.S., Svicova A.A., Shkalikov E.V. Osnovnye parametry tipologii neologizmov [The main parameters of the typology of neologisms] // Advance science. – 2017. – №4. – S. 116–121. [in Russian] 10. Arbekova T.I. Leksikologia angliyskogo iazyka (prakticheskiy kurs): uchebnoe posobie [Lexicology of the English language (practical course): a textbook]. – M.: Vysshaia shkola, 1977. – 240 s. [in Russian] 11. Kotelova N.Z. Soderzhanie i sostav slovaria novyh slov // V kn.: Slovar novyh slov russkogo iazyka (seredina 1950-h seredina 1980-h gg.) [The content and composition of the dictionary of new words // In: Dictionary of New Words of the Russian language (mid-1950s-mid-1980s)]. – SPb: izd-vo «Dmitriy Bulanin», 1995. – S. 5–13. [in Russian] 12. Popova T.V., Raciburskaia L.V., Gugunava D.V. Neologia i neografia sovremennogo russkogo iazyka: uchebnoe posobie [Neology and Neography of the modern Russian language: a textbook]. – M.: Flinta, 2022. – 168 s. [in Russian] 13. Zabotkina V.I. Novaia leksika sovremennogo angliyskogo iazyka [New vocabulary of modern English]. – M.: Vysshaia shkola, 1989. – 126 s. [in Russian]
Herberg D., Kinne M., Steffens D. New Vocabulary. Neologisms of the 90s in German. – New York: Walter de Gruyter, 2004. – 275 p. 15. Konstantinova L.A. Normy russkogo literaturnogo iazyka [Norms of the Russian literary language]. – M.: Flinta, 2016. – 168 s. [in Russian] 16. Barlybaev R. Qazaq tіlіnde soz magynasynyn keneiuі men taryluy [Expansion and narrowing of the meaning of the word in the Kazakh language]. – Almaty: Mektep, 1968. – 230 b. [in Kazakh] 17. Misuno E.A., Shablygina I.V. Perevod s angliyskogo iazyka na russkiy iazyk: praktikum: uchebnoe Posobie [Translation from English into Russian: practicum: a textbook]. – Minsk: Aversiev, 2009. – 255 s. [in Russian] 18. Qadyrqulov Q. Qazіrgі qazaq tіlіndegі zhana sozder men zhana soz qoldanystar: filol. gyl. kand. ... dis. [New words and new word uses in the modern Kazakh language: dis.]. – Almaty, 1995. – 143 b. [in Kazakh] 19. Karagulova B.S. Qazіrgі qazaq tіlіndegі semantikalyq neologizmder [Semantic neologisms in the modern Kazakh language] // BQMU habarshysy=Vestnik ZKGU. – 2015. – №2. – B. 258–262. [in Kazakh] 20. Momynova B. Qogamdyq-saiasi leksikalyq tusіndіrme sozdіgі [Socio-political lexical Explanatory Dictionary]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2004. – 140 b. [in Kazakh] 21. Bondarchuk G.G. Kogntivno-semanticheskie osnovania razvitia kategorii predmetnyh imen v angliyskom iazyke (na materiale angliyskih naimenovaniy odezhdy). Avtoref. ... dok. filol. nauk. [Cognitive and semantic foundations of the development of the category of subject names in the English language (based on the material of English clothing names). Abstract]. – Moskva, 2011. – 36 s. [in Russian] 22. Golubeeva N.A. Grammaticheskie precedentnye edinicy v sovremennom nemeckom iazyke. Avtoref. ... dok. filol. nauk. [Grammatical precedent units in modern German. Abstract]. – Nizhniy Novgorod, 2010. – 39 s. [in Russian] 23. Bondarenko M.V. Metonimicheskiy perenos kak sposob obrazovania semanticheskih neologizmov v leksiko-semanticheskoi paradigme angliyskogo iazyka [Metonymic transfer as a way of forming semantic neologisms in the lexico-semantic paradigm of the English language] // Vestnik SAMGU. – 2010. – №3 (77). – S. 154–157. [in Russian] 24. Tagaev M.Zh. Sovremennyi russkiy iazyk. Slovoobrazovanie. Morfologia [Modern Russian language. Word formation. Morphology]. – Bishkek: KRSU, 2019. – 220 s. [in Russian] 25. Isaev S.M. Qazaq merzіmdі baspasoz tіlіnіn damuy [Development of the Kazakh periodical language]. – Almaty: Qazaqstan, 1983. – 240 b. [in Kazakh] 26. Moldabekov K.M. Osvoenie russkih i internacionalnyh slov v sovremennom kazahskom iazyke [Mastering Russian and international words in the modern Kazakh language]. – Alma-Ata: Mektep, 1987. – 120 s. [in Russian]
