Абай және Шәкәрім шығармаларын синергетикалқ тәсіл арқылы зерттеу
3 6
Кілт сөздер:
синергетика, синергетикалық тәсіл, әдебиеттану, проза, поэзия.Аңдатпа
Мақалада қазіргі ғылымдағы синергетикалық парадигма, оның негізгі тұжырымдамалары мен принциптері, гуманитарлық ғылымдарда синергетикалық тәсілдің қолданылуы және Абай мен Шәкәрім шығармаларын зерттеудегі синергетикалық әдістің артықшылықтары туралы айтылады.
Зерттеудің мақсаты – Абай және Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармаларын синергетикалық тұрғыдан талдау. Зерттеуде синергетикалық тәсілдің Абай және Шәкәрім шығармашылығын зерттеудегі рөлі, көркем шығармаларды жүйелі синергетикалық тәсілмен зерттеудің маңызы айқындалады. Зерттеу барысында екі ақынның шығармашылығының синергетикалық сипаты талданады, бұл қазақ әдебиетіндегі синергетикалық бағытты тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Зерттеу барысында жүйелеу, индукция, дедукция, әдеби интерпретациялық әдіс, синергетикалық зерттеу, салыстыру әдістері қолданылды. Абайдың және Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармаларындағы жаратылыс туралы көзқарас пікірлері көркем әдебиеттің синергетикалық сипатын танытады.
Зерттеу нәтижелерін әдебиеттану ғылымында синергетикалық бағытта зерттелер жүргізуде, «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Абайтану», «Шәкәрімтану» пәндерін оқытуда қолдануға болады.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Haken H. Information and self-organization: A macroscopic approach to complex systems. 2nd enlarged edition. – Berlin: Springer, 2000. – 234 p. 2. Серикова А.С. Лингвистикалық синергетиканың мәні және ерекшеліктері // Е. Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің Хабаршысы. Филология сериясы. – 2023. – №4(112). – P. 44–51. https://doi.org/10.31489/2023Ph4/44-51
Фюнфштюк К. Синергетика как новая познавательная модель в гуманитарных науках: дис. … канд. филос. наук. – Белгород, 2009. – 124 с.
Афанасьева В.В. Детерминированный хаос: от физики к философии. – Саратов: Изд-во Саратовского университета, 2021. – 399 с.
Курдюмов С.П., Малинецкий Г.Г Синергетика – теория самоорганизации. Идеи, методы, перспективы. – М.: Знание, 1983. – 60 с.
Зинченко В.Г., Зусман В.Г., Кирнозе З.И. Литература и методы ее изучения: системно-синергетический подход. – М.: Флинта: Наука, 2011. – 280 с.
Toshniyozova R. The Importance of Synergetics in the Study of Fiction // Uzbekistan: language and culture. – 2019. – V. 1. – P. 40–56. https://doi.org10.52773/tsuull.uzlc.2019.3/PGPI7566
Haken H. Synergetics in Cognition. Springer Series in Synergetics. Vol. 45. – Berlin: Springer-Verlag, 1990. – 438 p.
Coffman J.A. On causality in nonlinear complex systems: The developmentalist perspective // Philosophy of complex systems. – 2021. – №l0. – P. 287–309.
Қалиакпар Д., Қуантайұлы Н., Төлепберген Б. Абай шығармашылығындағы синергетика // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №1 (127). – Б. 179–189. https://doi.org/10.47526/2023-1/2664-0686.15 11. Құнанбаев А. Шығармаларының бір томдық толық жинағы. – Алматы: Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1961. – 690 б.
Құдайбердиев Ш. Шығармалары /Өлеңдер, дастандар, қара сөздер/. – Алматы: Жазушы, 1988. – 206 б.
Досай К. Шәкәрім атамызды толғандырған сауалдар. [Электронды ресурс]. URL: https://abai.kz/post/38738 (қаралған күні 23.10.2024)
Құдайбердіұлы Ш. Үш анық // Әлем альманах. – Алматы: Қазақстан, Ғақлия ғылыми-әдеби орталығы, 1991. – 20 б.
REFERENCES
Haken H. Information and self-organization: A macroscopic approach to complex systems. 2nd enlarged edition. – Berlin: Springer, 2000. – 234 p.
Serikova A.S. Lingvistikalyq sinergetikanyn manі zhane erekshelіkterі [The essence and features of linguistic synergy] // E. Boketov atyndagy Qaragandy universitetіnіn Habarshysy. Filologia seriasy. – 2023. – №4(112). – P. 44–51. https://doi.org/10.31489/2023Ph4/44-51 [in Kazakh]
Fiunfshtiuk K. Sinergetika kak novaia poznavatelnaia model v gumanitarnyh naukah: dis. … kand. filos. nauk. [Synergetics as a new cognitive model in the humanities: dis.]. – Belgorod, 2009. – 124 s.
Afanasieva V.V. Determinirovannyi haos: ot fiziki k filosofii [Deterministic Chaos: from Physics to Philosophy]. – Saratov: Izd-vo Saratovskogo universiteta, 2021. – 399 s. [in Russian]
Kurdiumov S.P., Malinecki G.G Sinergetika – teoria samoorganizacii. Idei, metody, perspektivy [Synergetics is a theory of self–organization. Ideas, methods, perspectives]. – M.: Znanie, 1983. – 60 s. [in Russian]
Zinchenko V.G., Zusman V.G., Kirnoze Z.I. Literatura i metody ee izuchenia: sistemno-sinergeticheski podhod [Literature and methods of its study: a system-synergetic approach]. – M.: Flinta: Nauka, 2011. – 280 s. [in Russian]
Toshniyozova R. The Importance of Synergetics in the Study of Fiction // Uzbekistan: language and culture. – 2019. – V. 1. – P. 40–56. https://doi.org10.52773/tsuull.uzlc.2019.3/PGPI7566
Haken H. Synergetics in Cognition. Springer Series in Synergetics. Vol. 45. – Berlin: Springer-Verlag, 1990. – 438 p.
Coffman J.A. On causality in nonlinear complex systems: The developmentalist perspective // Philosophy of complex systems. – 2021. – №l0. – P. 287–309. 10. Qaliakpar D., Quantaiuly N., Tolepbergen B. Abai shygarmashylygyndagy sinergetika [Synergy in Abay's work] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №1 (127). – B. 179–189. https://doi.org/10.47526/2023-1/2664-0686.15
Qunanbaev A. Shygarmalarynyn bіr tomdyq tolyq zhinagy [A complete one-volume collection of works by A. kunanbayev]. – Almaty: Qazaqtyn memlekettіk korkem adebiet baspasy, 1961. – 690 b. [in Kazakh]
Qudaiberdiev Sh. Shygarmalary /Olender, dastandar, qara sozder/ [Works /Poems, epics, obscenities/]. – Almaty: Zhazushy, 1988. – 206 b. [in Kazakh]
Dosai K. Shakarіm atamyzdy tolgandyrgan saualdar [Questions of interest to our grandfather shakarim]. [Electronic resource]. URL: https://abai.kz/post/38738 (date of access 23.10.2024) [in Kazakh]
Qudaiberdіuly Sh. Ush anyq [Three obvious ones] // Alem almanah. – Almaty: Qazaqstan, Gaqlia qylymi-adebi ortalygy, 1991. – 20 b. [in Kazakh]
