KAZAKÇADA “ÇALIŞKANLIK/TEMBELLİK” KAVRAMININ DİLSEL VE KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ
2 4
Anahtar Kelimeler:
kavram, kavramsal alan, makro kavramlar, bilişsel dilbilim, etnokültür, dilbilimsel çalışmalar, biliş.Özet
Bu makalede dilbiliminin bilişsel unsurları olarak kabul edilen kavramların temelleri ele alınmaktadır. Kazakçada kavram, belirli bir milletin dünya görüşünü belirleyen ve o dönemin kültürü hakkında genel bilgi veren evrensel bir olgudur. Kavramı belirlemek için, kültür dünyasının bazı özellikleri ve değerleri, ulusal bilincin niteliği ve değerlendirmesi belirlenmesi gerek. Bu bağlamda milletimizin dil-kültürel bilgisinde özel bir yer tutan çalışkanlık ve tembellik kavramlarının dilsel özellikleri tespit edilmiştir. Çalışmanın amacı, “çalışkanlık/tembellik” kavramının anlamsal ve kavramsal birimlerdeki kullanımını incelemektir. Bu amaca ulaşmak için bilişsel dilbilim, kavram, kavramsal alan, dünyanın dilsel imgesine ilişkin bilgilere istinaden, bu kavramı inceleyen bilim insanlarının görüşleri modern kavramsal bilgi çerçevesinde analiz edilmiştir. Bunun yanı sıra dilbilimsel tanıma ilişkin bakış açısını oluşturulmuş ve “çalışkanlık/tembellik” kavramının dil-kültürel içeriği sunulmuştur. “Çalışkanlık/tembellik” kavramının bilişsel söylemdeki (kalıp ifadeler, atasözleri, düzyazı, şiir) kültürel kimliği, dil birimleri açısından belirlenmiştir. Çalışma sırasında, şiirsel ve düzyazı metinlerdeki “çalışkanlık/tembellik” kavramının evrenin dilsel imgesindeki ulusal kültürel karakteri belirgin bir dilsel-kültürel birim olarak incelenmiştir.
Referanslar
BIBLIOGRAPHY
Aitkulova G., Avakova R., Zhantasova Z. The Concept of “Diligence/Laziness” in the Linguistic Image of the World // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – №11(2 (Themed Issue on Language, Discourse, and Society). – P. 94–102. https://doi.org/10.22034/ijscl.2023.2000804.3011 2. Хомский Н. Язык и мышление / Пер. с англ. Б.Ю. Городецкого. – М.: Издательство МГУ, 1972. – 123 с. 3. Перехвальская Е.В. Этнолингвистика: учебник для академического бакалавриата. – М.: Издательство Юрайт, 2016. – 351 с.
Dubrovskaya T.V., Yuskaeva E.I. Language aggression in virtual professional communities // Training, Language and Culture. – 2022. – №6(4). – P. 62–72. https://doi.org/10.22363/2521-442X-2022-6-4-62-72 5. Turco R.G., Rowe M.L., Blatt J.H. Exploring parent profiles in parent–child interactions with e-books // First Language. – 2023. – №43(4). – P. 380–406. https://doi.org/10.1177/01427237231160242 6. Красавский Н.А. Эмоциональные концепты в немецкой и русской лингвокультурах. – Волгоград: Перемена, 2001. – 493 с. 7. Карасик В.И., Стернин И.А. Антология концептов. – Волгоград: Парадигма, 2005. – 352 с. 8. Ніконова В. Г. Трагедійна картина світу в поетиці Шекспіра. – Дніпропетровськ: Вид-во ДУЕП, 2007. – 364 с.
Baizakova V.E., Atanassova S.D. The human mind at the intersection of language and culture: concepts and linguacultural concepts // Bulletin of Al-Farabi Kazakh National University, Philological series. – 2022. – №2 (186). – P. 18–24. 10. Колесов В.В. Жизнь происходит от слова... – СПб.: Златоуст, 1999. – 368 с. 11. Brumfit C. The Communicative Approach to Language Teaching. – Oxford University Press, 1994. – 243 p.
Телия В.Н. Русская фразеология. Семантический, прагматический и лингвокультурологический аспекты. – М.: Школа «Языки русской культуры», 1996. – 288 с.
Баймұханбетова М.Б. Абай мен Шәкәрім шығармалары тіліндегі тілдік дәстүрлерінің жалғастығы (когнитивтік аспектіде): филол. ғыл. канд. ... автореф. – Астана, 2009. – 31 б. 14. Құдайбердіұлы Ш. Сыр сөз. – Алматы: Отбасы хрестоматиясы, 2021. – 256 б.
Күштаева М.Т. Тары концептісінің семантикалық құрылымы мен лингвомәдени мазмұны: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2002. – 192 б.
Алтынбеков А. Шәкәрім Құдайбердіұлы мұраларындағы әлеуметтік-тәлімдік ойлар: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2014. – 137 б. 17. Нұрдәулетова Б.И. Когнитивті лингвистика. – Алматы: Қазақстан Республикасы Жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2011. – 312 б. 18. Авакова Р.А. Фразеосемантика. – Алматы: Қазақ университеті, 2013. – 246 б. 19. Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – Алматы: Қазақ ССР-нің «Ғылым» баспасы, 1977. – 711 б. 20. Абай тілі сөздігі. – Алматы: Қазақ ССР-нің «Ғылым» баспасы, 1968. – 734 б. 21. Қазиев Қ. Таңдамалы шығармалары. – Алматы: Айғаным, 2014. – 266 б.
Смағұлова Г. Қазақ фразеологиясы лингвистикалық парадигмаларда: монография. – Алматы: Елтаным, 2020. – 256 б. 23. Есеналиева Ж. Лингвистиканың өзекті мәселелері. Ғылыми мақалалар жинағы. – Алматы: Полилингва, 2021. – 288 б.
Айткулова Г.А., Ислам Д.А. Қазақ лингвомәдени танымындағы «еңбекқорлық» концепті // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2024. – №2 (132). – Б. 140–151. https://doi.org/10.47526/20242/2664-0686.50
REFERENCES
Aitkulova G., Avakova R., Zhantasova Z. The Concept of “Diligence/Laziness” in the Linguistic Image of the World // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – №11(2 (Themed Issue on Language, Discourse, and Society). – P. 94–102. https://doi.org/10.22034/ijscl.2023.2000804.3011 2. Homski N. Iazyk i myshlenie [Language and thinking] / Per. s angl. B.Iu. Gorodeckogo. – M.: Izdatelstvo MGU, 1972. – 123 s. [in Russian] 3. Perehvalskaia E.V. Etnolingvistika: uchebnik dlia akademicheskogo bakalavriata [Ethnolinguistics: a textbook for the academic bachelor's degree]. – M.: Izdatelstvo Iurait, 2016. – 351 s. [in Russian] 4. Dubrovskaya T.V., Yuskaeva E.I. Language aggression in virtual professional communities // Training, Language and Culture. – 2022. – №6(4). – P. 62–72. https://doi.org/10.22363/2521-442X-2022-6-4-62-72 5. Turco R.G., Rowe M.L., Blatt J.H. Exploring parent profiles in parent–child interactions with e-books // First Language. – 2023. – №43(4). – P. 380–406. https://doi.org/10.1177/01427237231160242 6. Krasavski N.A. Emocionalnye koncepty v nemeckoi i russkoi lingvokulturah [Emotional concepts in German and Russian linguistic cultures]. – Volgograd: Peremena, 2001. – 493 s. 7. Karasik V.I., Sternin I.A. Antologia konceptov [Anthology of Concepts]. – Volgograd: Paradigma, 2005. – 352 s. [in Russian] 8. Nіkonova V.G. Tragedіjna kartina svіtu v poeticі Shekspіra [A tragic picture of the world in Shakespeare's poetics]. – Dnіpropetrovs'k: Vid-vo DUEP, 2007. – 364 s. [in Ukrainian] 9. Baizakova V.E., Atanassova S.D. The human mind at the intersection of language and culture: concepts and linguacultural concepts // Bulletin of Al-Farabi Kazakh National University, Philological series. – 2022. – №2 (186). – P. 18–24. 10. Kolesov V.V. Zhizn proishodit ot slova... [Life comes from the word...]. – SPb.: Zlatoust, 1999. – 368 s. [in Russian] 11. Brumfit C. The Communicative Approach to Language Teaching. – Oxford University Press, 1994. – 243 p. 12. Telia V.N. Russkaia frazeologia. Semanticheski, pragmaticheski i lingvokulturologicheski aspekty [Russian phraseology. Semantic, pragmatic and linguocultural aspects]. – M.: Shkola «Iazyki russkoi kultury», 1996. – 288 s. [in Russian] 13. Baimuhanbetova M.B. Abai men Shakarіm shygarmalary tіlіndegі tіldіk dasturlerіnіn zhalgastygy (kognitivtіk aspektіde): filol. gyl. kand. ... avtoref. [Continuation of linguistic traditions in the language of the works of Abai and Shakarim (in the cognitive aspect): abstract]. – Astana, 2009. – 31 b. [in Kazakh] 14. Qudaiberdіuly Sh. Syr soz [The mysterious word]. – Almaty: Otbasy hrestomatiasy, 2021. – 256 b. [in Kazakh] 15. Kushtaeva M.T. Tary konceptіsіnіn semantikalyq qurylymy men lingvomadeni mazmuny: filol. gyl. kand. ... dis. [Semantic structure and linguocultural content of the millet concept: dis.]. – Almaty, 2002. – 192 b. [in Kazakh] 16. Altynbekov A. Shakarіm Qudaiberdіuly muralaryndagy aleumettіk-talіmdіk oilar: filol. gyl. kand. ... dis. [Social and educational thoughts in the legacy of shakarim Kudaiberdiuly: dis.]. – Almaty, 2014. – 137 b. [in Kazakh] 17. Nurdauletova B.I. Kognitivtі lingvistika [Cognitive linguistics]. – Almaty: Qazaqstan Respublikasy Zhogary oqu oryndarynyn qauymdastygy, 2011. – 312 b. [in Kazakh] 18. Avakova R.A. Frazeosemantika [Phraseosemantics]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2013. – 246 b. [in Kazakh] 19. Kenesbaev І. Qazaq tіlіnіn frazeologialyq sozdіgі [Phraseological Dictionary of the Kazakh language]. – Almaty: Qazaq SSR-nің «Gylym» baspasy, 1977. – 711 b. [in Kazakh] 20. Abai tіlі sozdіgі [Dictionary of the Abai language]. – Almaty: Qazaq SSR-nіn «Gylym» baspasy, 1968. – 734 b. [in Kazakh] 21. Qaziev Q. Tandamaly shygarmalary [Selected works]. – Almaty: Aiganym, 2014. – 266 b. [in Kazakh] 22. Smagulova G. Qazaq frazeologiasy lingvistikalyq paradigmalarda: monografia [Kazakh phraseology in linguistic paradigms: monograph]. – Almaty: Eltanym, 2020. – 256 b. [in Kazakh] 23. Esenalieva Zh. Lingvistikanyn ozektі maselelerі. Gylymi maqalalar zhinagy [Actual problems of linguistics. Collection of scientific articles]. – Almaty: Polilingva, 2021. – 288 b. [in Kazakh] 24. Aitkulova G.A., Islam D.A. Qazaq lingvomadeni tanymyndagy «enbekqorlyq» konceptі [The concept of “hard work” in Kazakh linguistic and cultural knowledge] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2024. – №2 (132). – B. 140–151. https://doi.org/10.47526/20242/2664-0686.50 [in Kazakh]