Этноязыковая природа фразеологизмов в казахском и турецком языках
0 3
Ключевые слова:
фразеологизмы, этнолингвистика, казахский язык, турецкий язык, культурная преемственность, национальная идентичность, тюркские страны.Аннотация
В этой статье всесторонне анализируются этнолингвистические характеристики фразеологизмов в казахском и турецком языках с точки зрения их структуры и значения, выявляются их сходства и различия. Поскольку фразеологизмы являются важными языковыми единицами, участвующими в определении культуры, духовных ценностей, мировоззрения и истории развития языка конкретной нации, рассматриваются обычаи, национальные особенности и социокультурные ценности, выраженные через устойчивые выражения, присущие каждому народу. Исследование фразеологических единиц в казахском и турецком языках позволяет выявить этнолингвистические особенности двух стран, их исторические связи и культурную преемственность. В статье уделяется внимание происхождению фразеологизмов, их лингвистическим особенностям, национально-культурной окраске и важности их изучения. Анализируется разнообразие фразеологизмов в казахском языке и их роль в определении казахской культуры и менталитета. Сравнительно рассматриваются общие и специфические особенности фразеологизмов двух народов, объясняется их семантическая структура и сферы употребления с этнолингвистической точки зрения. Также раскрывается роль фразеологизмов в языке, их значение в межкультурных отношениях и в формировании национальной идентичности. Результаты исследования открывают путь к расширению этнолингвистического взгляда через сравнительный анализ фразеологизмов в казахском и турецком языках.
Библиографические ссылки
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Авакова Р.А. Қазақ фразеологизмдерінің семантикасы: фил. ғыл. док. ... автореф. – Алматы, 2003. – 38 б. 2. Уәлиев Н. Фразеология және тілдік норма. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1998. – 128 б.
Смағұлова Г. Қазақ фразеологиясының қазіргі ғылыми парадигмалары // ҚР ҰҒА-ның хабаршысы. – 2014. – №1. – Б. 44–57.
Kaçar Е., Bainiyazov А. Ural Batır Destanı’nda Posthümanist İzler: İnsanmerkezcilik Eleştirisi ve Dünya-oluş // Folklor/Edebiyat. – 2024. – Cilt 30. Sayı 118. – S. 377–394. https://doi.org/10.22559/folklor.2631
Мусаев К.М. Лексикология тюркских языков. – М.: Наука, 1984. – 228 с.
Қалыбаева Қ.С. Салыстырмалы түркі фразеологиясы (Қыпшақ тобындағы тілдердің материалы бойынша): фил. ғыл. док. ... автореф. – Алматы, 2010. – 12 б.
Маслова В.А. Когнитивная лингвистика: учебное пособие. – Минск: Тетра Системс, 2004. – 256 с.
Манкеева Ж. Қазақ тілін зерттеудің когнитивтік негіздері // Тілтаным. – 2001. – №4. – Б. 39–43.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 14-том / Құраст.: М. Малмақов, Қ. Есенова, Б. Хинаят және т.б. – Алматы: Дәуір, 2011. – 800 б.
Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі. – Алматы: Сөздік-Словарь, 1997. – 368 б.
Гаджиева Н.З. Проблемы тюркской ареальной лингвистики. Среднеазиатский ареал. –М.: Наука, 1975. – 303 с.
Сәтенова С.К. Қазіргі фразеологиялық зерттеулердің бағыт-бағдары // Ғылымдағы ғұмыр: Ана тілі және Түркі әлемі. Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: Елтаным, 2014. – Б. 76–79. 13. Yüksel A., Yılmaz L. Ingilizce – Türkçe – Arapça Sözlük (Atasözleri ve Deyimler). – Ankara: Birleşik Yayınları, 1993. – 28 s.
Кеңесбаев І. Фразеологиялық сөздік. – Алматы: Арыс, 2007. – 800 б.
Байниязов А.Ж., Байниязова Ж.Т. Түрікше-қазақша сөздік. – Алматы: Атамұра, 2007. –794 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 3-том / Құраст.: Б. Сүйерқұлова, Т. Жанұзақ, О. Жұбаева және т.б. – Алматы: Дәуір, 2011. – 744 б.
Жалмаханов Ш.Ш., Жартыбаев А.Е. Түркілік «от» ұғымының этимологиясы // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің хабаршысы. Филология сериясы. – 2021. – №2 (135). – Б. 40–54. https://doi.org/10.32523/2616-678X-2021-135-2-40-54
Tanpınar A.H. XIX Asır Türk Edebiyatı Tarihi. – İstanbul: Çağlayan basımevi, 1988. – 153 s.
Pala İ. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. – Ankara: Sevinç Matbaası, 1989. – 55 s.
Қалиев Ғ., Болғанбаев Ә. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы: оқулық. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2006. – 186 б.
Арабша-қазақша түсіндірме сөздік. Қазақ тіліндегі араб сөздері / құраст. Н.Д. Оңдасынов. 1-том. – Алматы: Білім, 2010. – 167 б.
Мухитдинов Р.С. Діни терминдер сөздігі. – Алматы, 2012. – 140 б.
Исламдық терминдер сөздігі / Құраст.: М. Исахан, М. Муслимов, С. Көкенай, Б. Сыддықов. – Астана: Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы, 2015. – 60 б.
Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегі. Кіт.: Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. – Алматы: Арыс, 2004. – Б. 3–216.
Pansat Zh., Khalikova N. Semantic Features of Color in Emotional, Expressive Words: The Concept of «Blue» in the Kazakh Language // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – Vol. 11(2). – P. 85–93. https://doi.org/10.22034/ijscl.2023.556420.2676
Aksoy Ö.A. Deyimler sözlüğü. – İstanbul: İnkilap Kitabevi, 2020. – 1205 s.
REFERENCES
Avakova R.A. Qazaq frazeologizmderіnіn semantikasy: fil. fyl. dok. ... avtoref. [Semantics of Kazakh phraseology: abstract]. – Almaty, 2003. – 38 b. [in Kazakh]
Ualiev N. Frazeologia jane tіldіk norma [Phraseology and language norm]. – Almaty: Respublikalyq baspa kabinetі, 1998. – 128 b. [in Kazakh]
Smagulova G. Qazaq frazeologiasynyn qazіrgі gylymi paradigmalary [Modern scientific paradigms of Kazakh phraseology] // QR UGA-nyn habarshysy. – 2014. – №1. – B. 44–57. [in Kazakh]
Kaçar E., Bainiyazov A. Ural Batır Destanı’nda Posthümanist İzler: İnsanmerkezcilik Eleştirisi ve Dünya-oluş [Posthumanist Traces in the Ural Sinking Saga: A Critique of Anthropocentrism and World-becoming] // Folklor/Edebiyat. – 2024. – Cilt 30. Sayı 118. – S. 377–394. https://doi.org/10.22559/folklor.2631 [in Turkish]
Musaev K.M. Leksikologia tiurkskih iazykov [Lexicology of the Turkic languages]. – M.: Nauka, 1984. – 228 s. [in Russian]
Qalybaeva Q.S. Salystyrmaly turkі frazeologiasy (Qypshaq tobyndagy tіlderdіn materialy boiynsha): fil. gyl. dok. ... avtoref. [Comparative Turkic phraseology (on the material of languages of the Kipchak group): abstract]. – Almaty, 2010. – 12 b. [in Kazakh]
Maslova V.A. Kognitivnaia lingvistika: uchebnoe posobie [Cognitive Linguistics: a textbook]. – Minsk: Tetra Sistems, 2004. – 256 s. [in Russian]
Mankeeva J. Qazaq tіlіn zertteudіn kognitivtіk negіzderі [Cognitive foundations of the study of the Kazakh language] // Tіltanym. – 2001. – №4. – B. 39–43. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі. On bes tomdyq. 14-tom [Dictionary of the Kazakh literary language. Fifteen volumes. Volume 14] / Qurast.: M. Malmaqov, Q. Esenova, B. Hinaiat jane t.b. – Almaty: Dauіr, 2011. – 800 b. [in Kazakh]
Qazaq dasturlі madenietіnіn enciklopedialyq sozdіgі [Encyclopedic Dictionary of Kazakh traditional culture]. – Almaty: Sozdіk-Slovar, 1997. – 368 b. [in Kazakh]
Gadjieva N.Z. Problemy tiurkskoi arealnoi lingvistiki. Sredneaziatskiy areal [Problems of Turkic areal linguistics. The Central Asian area]. – M.: Nauka, 1975. – 303 s. [in Russian]
Satenova S.K. Qazіrgі frazeologialyq zertteulerdіn bagyt-bagdary [Directions of modern phraseological research] // Gylymdagy gumyr: Ana tіlі jane Turkі alemі. Halyqaralyq gylymi-teorialyq konferencia materialdary. – Almaty: Eltanym, 2014. – B. 76–79. [in Kazakh]
Yüksel A., Yılmaz L. Ingilizce – Türkçe – Arapça Sözlük (Atasözleri ve Deyimler) [Arabic Turkish - English Dictionary (Proverbs and Idioms)]. – Ankara: Birleşik Yayınları, 1993. – 28 s. [in Turkish]
Kenesbaev І. Frazeologialyq sozdіk [Phraseological dictionary]. – Almaty: Arys, 2007. – 800 b. [in Kazakh]
Bainiazov A.J., Bainiazova J.T. Turіkshe-qazaqsha sozdіk [Turkish-Kazakh dictionary]. – Almaty: Atamura, 2007. – 794 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі. On bes tomdyq. 3-tom [Dictionary of the Kazakh literary language. Fifteen volumes. Volume 3] / Qurast.: B. Suierqulova, T. Januzaq, O. Jubaeva jane t.b. – Almaty: Dauir, 2011. – 744 b. [in Kazakh]
Jalmahanov Sh.Sh., Jartybaev A.E. Turkіlіk «ot» ugymynyn etimologiasy [Etymology of the Turkic concept of “fire”] // L.N. Gumilev atyndagy Eurazia ulttyq universitetіnіn habarshysy. Filologia seriasy. – 2021. – №2 (135). – B. 40–54. https://doi.org/10.32523/2616-678X-2021-135-2-40-54 [in Kazakh]
Tanpınar A.H. XIX Asır Türk Edebiyatı Tarihi [The history of Turkish literature of the 19th century]. – İstanbul: Çağlayan basımevi, 1988. – 153 s. [in Turkish]
Pala İ. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü [Encyclopedic Dictionary of Divan Poetry]. – Ankara: Sevinç Matbaası, 1989. – 55 s. [in Turkish]
Qqaliev G., Bolganbaev A. Qazіrgі qazaq tіlіnіn leksikologiasy men frazeologiasy: oqulyq [Lexicology and phraseology of the modern Kazakh language: textbook]. – Almaty: Sozdіk-Slovar, 2006. – 186 b. [in Kazakh]
Arabsha-qazaqsha tusіndіrme sozdіk. Qazaq tіlіndegі arab sozderі [Arabic-Kazakh Explanatory Dictionary. Arabic words in Kazakh] / qurast. N.D. Ondasynov. 1-tom. – Almaty: Bіlіm, 2010. – 167 b. [in Kazakh]
Muhitdinov R.S. Dіni terminder sozdіgі [Dictionary of religious terms]. – Almaty, 2012. – 140 b. [in Kazakh]
Islamdyq terminder sozdіgі [Dictionary of Islamic terms] / Qurast.: M. Isahan, M. Muslimov, S. Kokenai, B. Syddyqov. – Astana: Dіn maselelerі jonіndegі gylymi-zertteu jane taldau ortalygy, 2015. – 60 b. [in Kazakh]
Syzdyqova R. Abaidyn soz ornegі. In: Abai jane qazaqtyn ulttyq adebi tіlі [Abai's word expression. In: Abai and the Kazakh national literary language]. – Almaty: Arys, 2004. – B. 3–216. [in Kazakh]
Pansat Zh., Khalikova N. Semantic Features of Color in Emotional, Expressive Words: The Concept of «Blue» in the Kazakh Language // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – Vol. 11(2). – P. 85–93. https://doi.org/10.22034/ijscl.2023.556420.2676
Aksoy Ö.A. Deyimler sözlüğü [Dictionary of idioms]. – İstanbul: İnkilap Kitabevi, 2020. – 1205 s. [in Turkish]
