KAZAK TÜRKÇESİ GÜNEY BÖLGESİ AĞZINDA SES OLAYLARI
1 1
Anahtar Kelimeler:
Ağız, Güney Bölge, Ses Bilgisi, Ses Olayları.Özet
Dillerin tarihsel gelişiminini, söz varlığını ve dil bilgisel yapıdaki değişimlerini anlamanın en etkili yollarından biri de ağız çalışmalarıdır. Ağızlar, bir dilin ses yapısındaki bölgesel farklılıklarını ve tarihsel süreçteki dönüşümlerini izlemek için zengin bir kaynak sunmaktadır. Bu bağlamda ağız araştırmaları, özellikle ses olaylarının incelenmesi açısından büyük önem taşır. Ses olayları, dillerin fonetik yapısında meydana gelen değişimlerin izini sürerek, dilin geçmişten günümüze nasıl evrildiğini idrak etmemizi sağlar.
Türk dili, geniş coğrafi yayılımı ve tarihsel çeşitliliği nedeniyle ağız araştırmalarında oldukça zengin bir veri alanı sunmaktadır. Kazakistan’ın Güney bölgesinde konuşulan Kazak Türkçesi ağızları da bu çerçevede önemli bir inceleme alanı oluşturmaktadır. Çalışmanın temel amacı, bu bölgedeki ağızlarda görülen ses olaylarını detaylı bir şekilde incelemektir. Bu vesileyle bölgede bulunan 26 köyde (Teke, Karnak, Karaşık, Savran, Kandöz, Şornak, Sultanbek Kojanov, Şiyeli, Kojakent, Özgent, Tügisken, Talap, Tömenarık, Besarık, Kelintöbe, Köktöbe, Janaarık, Manap, Akjol, Ekpindi, Sunakata, Karatöbe, Maylıtogay, Tasböget, Otrar, Baltaköl) çalışma yapılmıştır. Özellikle ünlü harflerin kullanımı, uzunluk, yuvarlaklık ve genişlik gibi özellikler temel alınarak, bu ağızların standart Kazak Türkçesinden farkları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Örneğin, Standart Kazak Türkçesinde yuvarlaklaşma hadisesi bulunmamasına rağmen bölge ağzında ilk hecedeki yuvarlak ünlünün tesiriyle ardı sıra gelen sesler de yuvarlaklaşmıştır: jürüwgö ˂ jüriwge “yürümeye”, ülkön ˂ ülken “büyük”, üydö ˂ üyde “evde”.
Bu inceleme, bölgesel fonetik farklılıkları tespit etmek bakımından önem arz etmesinin yanı sıra Türk dili ve lehçelerinin tarihsel bağlarıyla coğrafi etkilerini değerlendirmeye de açık hale getirmektedir. Elde edilen bulguların, Türk dilinin ses yapısına dair daha geniş bir perspektif sunabileceği ve gelecekteki karşılaştırmalı Türkoloji çalışmalarına katkıda bulunabileceği düşünülmektedir. Ses olaylarının incelenmesinin, ağız atlaslarının oluşturulması ve lehçeler arasındaki ilişkilerin anlaşılması için önemli bir zemin hazırlayabileceği öngörülmektedir.
Referanslar
KAYNAKLAR
Kaliyev G., Sarıbayev Ş. Kazak Diyalektolojisi // Uluslararası Araştırmalar Dergisi. - 2002. – Cilt 4, Sayı 9. – S. 221–238.
Sakhipova F. Kazak Türkçesinin Merkezȋ Kuzey ve Doğu (Orta Jüz) Ağızları: Yayımlanmamış Doktora Tezi. – Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007. – 1281 s. 3. Atmaca E. Kazak Türkçesi Ağızlarının Tasnifi Çalışmalarına Bir Bakış // Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. – 2016. – Cilt 5, Sayı 2. – S. 589–625. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/227877
İbragimov Zh. Siriderya boyu (Kızılorda-Türkistan) Kazak Ağızları: Yayınlanmamış Doktora tezi. – Muğla: Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020. – 778 s.
Banguoğlu T. Türkçenin Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 2015. – 628 s.
Buran A., Alkaya E. Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ, 2013. 500 s.
Hacıeminoğlu N. Karahanlı Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 1996. – 214 s.
Eckmann J. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 2014. – 438 s.
Akar A. Oğuzların Dili. – İstanbul: Ötüken, 2018. – 335 s.
Eckmann J. Çağatayca El Kitabı. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 2017. – 232 s.
Koç K., Doğan O. Kazak Türkçesi Grameri. – Ankara: Gazi, 2004. – 440 s.
Исабаев А. Қазақ тілі дыбыс жүйесі методикасының негіздері. – Алматы: Мектеп, 1973. – 204 б.
Doğan O. Kazak Türkçesi Fonetiği. – İstanbul: İleri, 2015. – 560 s.
REFERENCES
Kaliyev G., Sarybayev Sh. Kazak Dialektolojisi [Kazakh Dialectology] // Uluslararası Araştırmalar Dergisi. – 2002. – Jilt 4, Saiy 9. – S. 221–238. [in Turkish]
Sahipova F. Kazak Turkchesinin Merkezi Kuzey ve Dogu (Orta Juz) Agyzlary: Yayımlanmamış Doktora Tezi [Central Northern and Eastern (Middle Juz) Dialects of Kazakh Language: Unpublished Doctoral Thesis]. – Ankara: Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, 2007. – 1281 s. [in Turkish]
Atmaja E. Kazak Turkchesi Agyzlarynyn Tasnifi Chalyshmalaryna Bir Bakysh [An Overview of the Analysis of Dialects of the Kazakh language] // Uluslararasy Turkche Edebiyat Kultur Egitim Dergisi. – 2016. – Jilt 5, Saiy 2. – S. 589–625. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/227877 [in Turkish]
Ibragimov J. Sirideria boiu (Kyzylorda-Turkistan) Kazak Agyzlary: Yayınlanmamış Doktora tezi [Syr Darya Tribe (Kızılorda-Turkestan) Kazakh Dialects: Unpublished Doctoral Thesis]. – Mugla: Sosial Bilimler Enstitusu, 2020. – 778 s. [in Turkish]
Banguoglu T. Turkchenin Grameri [Grammar of Turkish]. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 2015. – 628 s. [in Turkish]
Buran A., Alkaia E. Turk Lehcheleri [Turkish Dialects]. Ankara: Akchag, 2013. 500 s. [in Turkish]
Hajieminoglu N. Karahanly Turkchesi Grameri [Grammar of the Karakhanid language]. – Ankara: Türk Dil Kurumu, 1996. – 214 s. [in Turkish]
Eckmann J. Harezm, Kypchak ve Chagatai Turkchesi Uzerine Arashtyrmalar [Studies on Khorezm, Kipchak and Chagatai languages]. – Ankara: Turk Dil Kurumu, 2014. – 438 s. [in Turkish]
Akar A. Oguzlaryn Dili [Language of Oghuz]. – Istanbul: Otuken, 2018. – 335 s. [in Turkish]
Eckmann J. Chagataija El Kitaby [Chagatai Handbook]. – Ankara: Turk Dil Kurumu, 2017. – 232 s. [in Turkish]
Koch K., Dogan O. Kazak Turkchesi Grameri [Kazakh Grammar]. - Ankara: Gazi. 2004. - s. 440. [in Turkish]
Isabaev A. Qazaq Tili Dybys Juiesi Metodikasynyn Negizderi [Methodology of the sound system of the Kazakh language]. – Almaty: Mektep, 1973. – 204 b. [in Kazakh]
Dogan O. Kazak Turkchesi Fonetigi [Kazakh Phonetics]. – Istanbul: Ileri, 2015. – 560 s. [in Turkish]
