ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ЛИРИКАСЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР КӨРІНІСІ
2 4
Кілт сөздер:
аксиология, құндылық, поэзия, герменевтика, интерпретация, ұлттық болмыс, әдеби үрдіс.Аңдатпа
Мақалада қазіргі қазақ поэзиясындағы ұлттық болмыс, ұлттық рух, ұлттық сана тәрізді аксиологиялық мәселелер зерделенеді. Ұлттық, жалпыадамзаттық аксиологиялық ізгіліктер мәңгілік өзекті тақырыптардың бірі. Өнердің асылы саналатын әдебиет аталған құндылықты насихаттайтын, дәріптейтін құбылыс. Асыл сөздің сарасы саналатын өлең сөз (поэзия) жоғарыда тілге тиек еткен аксиологиялық игіліктердің насихатталуына қызмет ететін құбылыстардың бірі. Поэзия – жалпыадамзаттық, ұлттық тағылымды дәріптеп, келешек ұрпаққа ізгілік құндылығын жеткізетін асыл сөз, әдеп сөзі. Аксиологиялық өлшемшарт қағидатын арқау еткен қазақ поэзиясының қоғамдағы рөлі, миссиясы айрықша. Қазақ өлең сөзі ұлттық құндылық, дүниетаным құбылысымен біте қайнасып, сабақтасып, асыл арнадан нәр алып, ұлттық рухтың жаршысы болатыны ақиқат. Себебі сан ғасырлар бойы тамыры тереңге жайылған ұлттық поэзия қазақ қоғамының игілігіне қызмет ететін құндылықтар құбылысы.
Өткен ғасырдың екінші жартысында әдеби процестегі жаңалыққа толы өзгерістер сөз өнеріне соны серпін, жаңа тыныс, леп әкеліп, асыл сөз сапасын биік белеске көтерді. Әдебиеттің өзге жанрлары сияқты поэзия жанры да теориялық, поэтикалық, стильдік, көркемдік, идеялық, тақырыптық, мазмұндық, сапалық, дидактикалық, практикалық тұрғыдан да кемелденгенін аңғарамыз. Тақырыптық жаңашылдықтың бірі – қазақ халқының ұлттық құндылығын арқау еткен туындылар поэзия жанрының баюына өзіндік үлес қосқандығы.
Бұл мақалада қоғамның ізгіленуіне қызмет ететін рухты құрал – өлең сөздің, поэзия өкілдерінің аксиологиялық, дидактикалық миссиясы пайымдалады. Ұлттық болмыс, ұлттық құндылықты арқау еткен өлеңдерден қазақтың болмысын, рухын, санасын оятудағы, тарихи, қоғамдық-әлеуметтік қызметі сараланады. Әдеби үдерістегі ұлттық менталитетті танытатын жырлар іріктеліп, ондағы ұлттық құндылықты насихаттап, дәріптейтін аксиологиялық аспектілері ұлттық контекст аясында зерделенеді.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қамзабекұлы Д. Ұлттық әдебиет және дәстүрлі ментальдік. – Алматы: Арна, 2013. – 192 б.
Қазақ әдебиетінің тарихы. Т.9. – Алматы: ҚАЗақпарат, 2013. – 998 б.
Ісмақова А. Асыл сөздің теориясы. – Алматы: Таңбалы, 2009. – 376 б.
Оразақын А. Тәуелсіздік тартулары. – Алматы: Жалын, 1998. – 156 б.
Жанр мен поэтика мәселелері. – Алматы: Әдебиет және өнер институты, 2004. – 300 б.
Борев Ю.Б. Эстетика. – Нұр-Сұлтан: Высшая школа, 2020. – 408 с.
Сариев Ш. Қазақ лирикасы: көркемдік ізденістер және ұлт тәуелсіздігі. – Алматы: Тау-Самал, 2012. – 336 б. 8. Жиенбаев С. Нан мен тұз. – Алматы: Жазушы, 1984. – 392 б.
Әдебиеттану терминдер сөздігі. – Алматы: Ана тілі, 1998. – 384 б.
Мырзалиев Қ. Ақ отау. – Алматы: Жазушы, 1968. – 176 б.
Сарин Қ. Құс жолындағы керуен. – Астана: Профи Медиа, 2014. – 144 б.
REFERENCES
Qamzabekuly D. Ulttyq adebiet jane dasturli mentaldik [National literature and traditional mental]. – Almaty: Arna, 2013. – 192 b. [In Kazakh]
Qazaq adebietinin tarihy [History of Kazakh literature]. T.9. – Almaty: Qazaqparat, 2013. – 998 b. [In Kazakh]
Ismaqova A. Asyl sozdin teoriasy [The theory of the noble word]. – Almaty: Tabaly, 2009. – 376 b. [In Kazakh]
Orazaqyn A. Tauelsizdik tartulary [Gifts of independence]. – Almaty: Jalyn, 1998. – 156 b. [In Kazakh]
Janr men poetika maseleleri [Problems of the genre and poetics]. – Almaty: Adebiet jane oner instituty, 2004. – 300 b. [In Kazakh]
Borev Iu.B. Estetika [Aesthetics]. – Nur-Sultan: Jogary mektep, 2020. – 408 s. [In Russian]
Sariev Sh. Qazaq lirikasy: korkemdik izdenister jane ult tauelsizdigi [Kazakh lyrics: artistic search and independence of the nation]. – Almaty: Tau-Samal, 2012. – 336 b. [In Kazakh]
Jienbaev S. Nan men tuz [Bread and salt]. – Almaty: Jazushy, 1984. – 392 b. [In Kazakh]
Adebiettanu terminder sozdigi [Dictionary of literary studies terms]. – Almaty: Ana tili, 1998. – 384 b. [In Kazakh]
Myrzaliev Q. Aq otau [White House]. – Almaty: Jazushy, 1968. – 176 b. [In Kazakh]
Sarin Q. Qus jolyndagy keruen [Caravan on the Milky Way]. – Astana: Profi Media, 2014. – 144 b. [In Kazakh]
