«ҚОЗЫ КӨРПЕШ – БАЯН СҰЛУ» ЖЫРЫНЫҢ МОТИВ ИНДЕКСІ (ААРН-ТОМПСОН ЖІКТЕУІ БОЙЫНША)
6 16
Кілт сөздер:
Аарн-Томпсон, мотив, индекс, фольклор, эпос, нөмір.Аңдатпа
Мақалада «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» ғашықтық жырындағы Аарн-Томпсон-
Утер (ATU) жүйесі бойынша мотивтер индексі талданады. Қазіргі қазақ фольклортануы
ғылымның дамуына байланысты елеулі өзгерістерді бастан өткеруде. Аарн-Томпсон-
Утер (ATU) жүйесі – бұл фольклортануда ертегі жанры мен түрлері көрініс тапқан тізімдер
жинағы. Ал бұл мақала ертегі жанры емес, эпикалық жыр жанрындағы мотивтердің индексін
талдайды.
Зерттеудің өзектілігі жанрдағы жаңа форманы, оның қазақ фольклортануы контексін-
дегі рөлі мен мәнін түсінуден туындап отыр. Мотивті индексіне қарай нөмірлеу, жинақтау
қазақ фольклортануында бүгінге дейін ғылыми айналымда болмаған. Қазақ ғашықтық
жырлары мәтініне дәстүрлі «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» эпостық жыры алынып отыр.
Қазіргі қазақ фольклортануындағы мотивтер индексінің ғылыми маңызы айқындалып,
тың қорытындылар жасалады. Мақаланың ғылыми маңыздылығы – эпикалық жырларды
мотив индексіне қарай талдау ғылыми тұрғыдан зерттеуді қамтамасыз етсе, тәжірибелік мәні
– зерттеу жұмысының нәтижесін жоғары оқу орны студенттері, магистранттар мен
докторанттар және әдебиеттанушылар өз зерттеулерінде пайдалана алады. Ғашықтық
жырлардың мотив индексіне қарай талдау жасау бүгінде өзекті мәселе. Бүгінгі зерттеу
жұмысында мотивтерді индексіне қарай нөмірлеп, ғылыми айналымға енгізудің кезек
күтірмейтін мәселе екені айқындалды.
Мақалада «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» ғашықтық жыры талдауға негізделіп, мотив
индексіне қатысты ғылыми тұжырымдар беріледі, ол фольклортану ғылымында өзіндік орын
алатын маңызға ие. Зерттеу нәтижелері ЖОО-да фольклортану пәнін оқытудың әдістемесі
негізінде көмекші құрал бола алады.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Еркін Е. Аңыз-ертегілердің мотив индексі хақында // Қазақ әдебиеті. – 2018. – №37 (3619). – Б. 9.
Әуезов М.О. Әдебиет тарихы. Кіт.: Мұхтар Әуезов. Шығармаларының елу томдық толық жинағы. Т.4. Зерттеулер, оқулықтар, әдеби нұсқалар. 1924–1930. – Алматы: Дәуір: Жібек жолы, 2001. – Б. 5–236.
Субмотив. [Электронды ресурс]. URL: https://www.belcanto.ru/submotiv.html (қаралған күні 06.08.2024)
Thomson S. Motif-Index of folk-literature. Volume one. A-C. – Indiana University press Bloomington & Indianapolis, 1955. – 554 p.
Абиханова Г. Қытайдағы қазақ ғашықтық жырлары: дереккөздері, негізгі сюжеттері, текстологиясы: Философия докторы (PhD) ... дис. – Алматы, 2020. – 152 б.
Ыбыраев Ш. Эпос әлемі. Қазақтың батырлық жырларының поэтикасы: монография. – Алматы: Ғылым, 1993. – 296 б. 7. Әзібаева Б.У. Қазақ эпосының сюжеттері. – Алматы: Servise press, 2014. – 576 б.
Бабалар сөзі. Ғашықтық жырлар. Т. 54. / Томның ғылыми түсініктемелерін жазып, баспаға дайынд.: Алпысбаева Қ., Қосан С. – Астана: Фолиант, 2009. – 456 б.
Путилов Б.Н. Мотив как сюжетообразующий элемент // Типологические исследования по фольклору. Сборник статей памяти В.Я. Проппа (1895–1970). – М.: Наука, 1975. – C. 141–155.
Қасқабасов С.А. Таңдамалы. Мифология. Фольклор. Әдебиет: көптомдық. Т.2. – Астана: Фолиант, 2014. – 344 б. 11. Argynbaev E. «Petrification» motif in Kazakh legends // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2024. – №2 (132). – Б. 7–15. 12. Кузьмина Е.Н. Указатель типических мест героического эпоса народов Сибири (алтайцев, бурят, тувинцев, хакасов, шорцев, якутов). – Новосибирск: изд-во СО РАН, 2005. – 1383 с.
REFERENCES
Erkіn E. Anyz-ertegіlerdіn motiv indeksі haqynda [On the motifs index of fairy tales] // Qazaq adebietі. – 2018. – №37 (3619). – B. 9. [in Kazakh]
Auezov M.O. Adebiet tarihy. Kіt.: Muhtar Auezov. Shygarmalarynyn elu tomdyq tolyq jinagy. T.4. Zertteuler, oqulyqtar, adebi nusqalar. 1924–1930 [History of literature. In: Mukhtar Auezov. A complete collection of his works in Fifty volumes. T. 4. Research, textbooks, literary versions. 1924–1930]. – Almaty: Dauir: Jibek joly, 2001. – B. 5–236. [in Kazakh]
Submotiv. [Electronic resource]. URL: https://www.belcanto.ru/submotiv.html (date of access 06.08.2024)
Thomson S. Motif-Index of folk-literature. Volume one. A-C. – Indiana University press Bloomington & Indianapolis, 1955. – 554 p.
Abihanova G. Qytaidagy qazaq gashyqtyq jyrlary: derekkozderі, negіzgі siujetterі, tekstologiasy: Filosofia doktory (PhD) ... dis. [Kazakh love songs in China: sources, main plots, textology: dis.]. – Almaty, 2020. – 152 b. [in Kazakh]
Ybyraev Sh. Epos alemі. Qazaqtyn batyrlyq jyrlarynyn poetikasy: monografia [Epic world. Poetics of Kazakh heroic songs: monograph]. – Almaty: Gylym, 1993. – 296 b. [in Kazakh]
Azіbaeva B.U. Qazaq eposynyn siujetterі [Plots of the Kazakh epic]. – Almaty: Servise press, 2014. – 576 b. [in Kazakh]
Babalar sozі. Gashyqtyq jyrlar. T. 54. [The word of ancestors. Love songs. Vol. 54.] / Tomnyn gylymi tusіnіktemelerіn jazyp, baspaga daiynd.: Alpysbaeva Q., Qosan S. – Astana: Foliant, 2009. – 456 b. [in Kazakh]
Putilov B.N. Motiv kak siujetoobrazuiushiy element [Motive as a plot-forming element] // Tipologicheskie issledovania po folkloru. Sbornik statei pamiati V.Ia. Proppa (1895–1970). – M.: Nauka, 1975. – C. 141–155. [in Russian]
Qasqabasov S.A. Tandamaly. Mifologia. Folklor. Adebiet: koptomdyq. T.2. [Custom. Mythology. Folklore. Literature: multi-volume. Vol. 2.]. – Astana: Foliant, 2014. – 344 b. [in Kazakh]
Argynbaev E. «Petrification» motif in Kazakh legends // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2024. – №2 (132). – B. 7–15.
Kuzmina E.N. Ukazatel tipicheskih mest geroicheskogo eposa narodov Sibiri (altaicev, buriat, tuvincev, hakasov, shorcev, iakutov) [Index of typical places of the heroic epic of the peoples of Siberia (Altaians, Buryats, Tuvans, Khakas, Shors, Yakuts)]. – Novosibirsk: izd-vo SO RAN, 2005. – 1383 s. [in Russian]
