“KOZY KÖRPES – BAYAN SULU” DESTANININ MOTİF İNDEKSİ (AARNE-THOMPSON SINIFLANDIRMASINA GÖRE)
6 16
Anahtar Kelimeler:
Aarne-Thompson, motif, indeks, folklor, epik anlatı, numaralandırma.Özet
Bu makalede, “Kozy Körpeş – Bayan Sulu” adlı aşk destanındaki motifler Aarne-Thompson-Uther (ATU) sistemine göre motif indeksi temelinde analiz edilmektedir. Günümüz Kazak folklor araştırmalarında bilimsel gelişmeler doğrultusunda önemli değişiklikler yaşanmaktadır. Aarne-Thompson-Uther (ATU) sistemi, halkbiliminde masal türlerini ve varyantlarını içeren uluslararası bir sınıflandırma sistemidir. Ancak bu çalışmada odak noktası masal türü değil, epik anlatı türüne ait motiflerin sınıflandırılmasıdır.
Araştırmanın güncelliği, bu türdeki yeni biçimlerin Kazak folklor bağlamında taşıdığı rol ve önemin anlaşılmasına dayanır. Motif indeksine göre numaralandırma ve sınıflandırma işlemi, şimdiye kadar Kazak folklor araştırmalarında sistemli bir biçimde bilimsel dolaşıma girmemiştir. Çalışmaya temel olarak Kazak aşk anlatılarının klasik örneği olan “Kozy Körpeş – Bayan Sulu” destanı alınmıştır.
Motif indeksine dayalı bu analiz yöntemi sayesinde Kazak epik geleneğinde motiflerin bilimsel olarak tasnif edilmesi sağlanmış, folklor araştırmaları için yeni bir yöntemsel yaklaşım geliştirilmiştir. Makalenin bilimsel önemi; epik anlatıların motif indeksine göre analiz edilmesine olanak tanıyan kuramsal bir çerçeve sunmasında yatmaktadır. Uygulamalı önemi ise; çalışmanın sonuçlarının üniversitelerde lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki öğrenciler ile edebiyat araştırmacılarına kaynak ve yöntemsel materyal olarak hizmet edebilmesidir. Aşk anlatılarının motif indeksine göre analiz edilmesi, günümüz folklor araştırmalarının öncelikli meselelerinden biri olarak değerlendirilmelidir. Yapılan araştırma, motiflerin indeksleme yoluyla sınıflandırılmasının artık ertelenemez bir bilimsel gereklilik olduğunu ortaya koymaktadır.Makale, “Kozy Körpeş – Bayan Sulu” aşk destanı temelinde analiz edilerek motif indeksine dair özgün bilimsel değerlendirmeler sunmaktadır. Bu yönüyle çalışma, folklor bilimi alanında önemli bir yere sahiptir. Araştırmanın sonuçları, üniversitelerde halkbilimi derslerinin öğretilmesinde yardımcı kaynak olarak kullanılabilir.
Referanslar
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Еркін Е. Аңыз-ертегілердің мотив индексі хақында // Қазақ әдебиеті. – 2018. – №37 (3619). – Б. 9.
Әуезов М.О. Әдебиет тарихы. Кіт.: Мұхтар Әуезов. Шығармаларының елу томдық толық жинағы. Т.4. Зерттеулер, оқулықтар, әдеби нұсқалар. 1924–1930. – Алматы: Дәуір: Жібек жолы, 2001. – Б. 5–236.
Субмотив. [Электронды ресурс]. URL: https://www.belcanto.ru/submotiv.html (қаралған күні 06.08.2024)
Thomson S. Motif-Index of folk-literature. Volume one. A-C. – Indiana University press Bloomington & Indianapolis, 1955. – 554 p.
Абиханова Г. Қытайдағы қазақ ғашықтық жырлары: дереккөздері, негізгі сюжеттері, текстологиясы: Философия докторы (PhD) ... дис. – Алматы, 2020. – 152 б.
Ыбыраев Ш. Эпос әлемі. Қазақтың батырлық жырларының поэтикасы: монография. – Алматы: Ғылым, 1993. – 296 б. 7. Әзібаева Б.У. Қазақ эпосының сюжеттері. – Алматы: Servise press, 2014. – 576 б.
Бабалар сөзі. Ғашықтық жырлар. Т. 54. / Томның ғылыми түсініктемелерін жазып, баспаға дайынд.: Алпысбаева Қ., Қосан С. – Астана: Фолиант, 2009. – 456 б.
Путилов Б.Н. Мотив как сюжетообразующий элемент // Типологические исследования по фольклору. Сборник статей памяти В.Я. Проппа (1895–1970). – М.: Наука, 1975. – C. 141–155.
Қасқабасов С.А. Таңдамалы. Мифология. Фольклор. Әдебиет: көптомдық. Т.2. – Астана: Фолиант, 2014. – 344 б. 11. Argynbaev E. «Petrification» motif in Kazakh legends // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2024. – №2 (132). – Б. 7–15. 12. Кузьмина Е.Н. Указатель типических мест героического эпоса народов Сибири (алтайцев, бурят, тувинцев, хакасов, шорцев, якутов). – Новосибирск: изд-во СО РАН, 2005. – 1383 с.
REFERENCES
Erkіn E. Anyz-ertegіlerdіn motiv indeksі haqynda [On the motifs index of fairy tales] // Qazaq adebietі. – 2018. – №37 (3619). – B. 9. [in Kazakh]
Auezov M.O. Adebiet tarihy. Kіt.: Muhtar Auezov. Shygarmalarynyn elu tomdyq tolyq jinagy. T.4. Zertteuler, oqulyqtar, adebi nusqalar. 1924–1930 [History of literature. In: Mukhtar Auezov. A complete collection of his works in Fifty volumes. T. 4. Research, textbooks, literary versions. 1924–1930]. – Almaty: Dauir: Jibek joly, 2001. – B. 5–236. [in Kazakh]
Submotiv. [Electronic resource]. URL: https://www.belcanto.ru/submotiv.html (date of access 06.08.2024)
Thomson S. Motif-Index of folk-literature. Volume one. A-C. – Indiana University press Bloomington & Indianapolis, 1955. – 554 p.
Abihanova G. Qytaidagy qazaq gashyqtyq jyrlary: derekkozderі, negіzgі siujetterі, tekstologiasy: Filosofia doktory (PhD) ... dis. [Kazakh love songs in China: sources, main plots, textology: dis.]. – Almaty, 2020. – 152 b. [in Kazakh]
Ybyraev Sh. Epos alemі. Qazaqtyn batyrlyq jyrlarynyn poetikasy: monografia [Epic world. Poetics of Kazakh heroic songs: monograph]. – Almaty: Gylym, 1993. – 296 b. [in Kazakh]
Azіbaeva B.U. Qazaq eposynyn siujetterі [Plots of the Kazakh epic]. – Almaty: Servise press, 2014. – 576 b. [in Kazakh]
Babalar sozі. Gashyqtyq jyrlar. T. 54. [The word of ancestors. Love songs. Vol. 54.] / Tomnyn gylymi tusіnіktemelerіn jazyp, baspaga daiynd.: Alpysbaeva Q., Qosan S. – Astana: Foliant, 2009. – 456 b. [in Kazakh]
Putilov B.N. Motiv kak siujetoobrazuiushiy element [Motive as a plot-forming element] // Tipologicheskie issledovania po folkloru. Sbornik statei pamiati V.Ia. Proppa (1895–1970). – M.: Nauka, 1975. – C. 141–155. [in Russian]
Qasqabasov S.A. Tandamaly. Mifologia. Folklor. Adebiet: koptomdyq. T.2. [Custom. Mythology. Folklore. Literature: multi-volume. Vol. 2.]. – Astana: Foliant, 2014. – 344 b. [in Kazakh]
Argynbaev E. «Petrification» motif in Kazakh legends // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2024. – №2 (132). – B. 7–15.
Kuzmina E.N. Ukazatel tipicheskih mest geroicheskogo eposa narodov Sibiri (altaicev, buriat, tuvincev, hakasov, shorcev, iakutov) [Index of typical places of the heroic epic of the peoples of Siberia (Altaians, Buryats, Tuvans, Khakas, Shors, Yakuts)]. – Novosibirsk: izd-vo SO RAN, 2005. – 1383 s. [in Russian]
