ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МЕДИАДАҒЫ ТІЛДІК МАНИПУЛЯЦИЯ ТӘСІЛДЕРІ
13 9
Кілт сөздер:
манипуляция, манипуляцияның тілдік тәсілдері, медиадискурс, манипуляциялық әлеует, фразеологизмдер, эвфемизмдер.Аңдатпа
Мақалада қазіргі кездегі қазақстандық медиамәтіндердегі медиаманипуляциялау әдістері қарастырылған. Бұл мәселе бүгінгі күні ең өзектілердің бірі болып отыр. Өйткені қазіргі таңда дүние жүзінде, оның ішінде Қазақстанда бұқаралық ақпарат құралдарының үлкен ағымында өмір сүретін медиатұтынушылар саны анағұрлым өсіп кеткен. Дегенмен ол ақпараттарды үнемі сапалы және шынайы болып келеді деп айту қиын. Ал теріс, жалған және манипуляциялық ақпарат қоғамның пікіріне, көңіл-күйіне және мінез-құлқына теріс әсер ету қаупін арттырады, сонымен қатар, бұқаралық оқырманды адастырады.
Мақала авторлары манипуляциялаудың әртүрлі дискурсивті тәжірибелерде кездесетінін өте орынды айтып отыр. Берілген мақалада манипуляцияның медиаманипуляциялау деген түрі қарастырылып отыр. Пайдаланылған материалдар қазақтандық интернет көздерден, оңлайн түрінде және әлеуметтік желілерде тұтастай іріктеу арқылы алынды. Медиамәтіндерді талдау нәтижесінде медиажарияланымдардың авторлары оқырманға ақпараттық-психологиялық әсер етуді әртүрлі әдістер мен тәсілдердің, құралдардың көмегімен жүзеге асыратындары белгілі болды. Манипуляциялау құралдары тілдің әртүрлі деңгейлерінде қарастырылды. Манипуляциялау әлеуетіне ие бағалауыш сөздер, фразеологизмдер, эвфемизмдер, риторикалық сұрақтардан мысалдар келтірілген. Авторлар ирония, танымал көздерге жүгіну, агрессия, үрей, т.б. қарастырған.
Әдебиеттер тізімі
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
Карабаева Л.К., Ереханова Ф.Т., Тасполатов Б.Т. Актуальные проблемы когнитивной лингвистики на современном этапе // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2024. – №1(131). – Б. 135–148. https://doi.org/10.47526/2024-1/2664-0686.12 2. Паршин П.Б. Лингвистические методы в концептуальной реконструкции // Системные исследования, методологические проблемы. Ежегодник, 1987. – С. 398–425.
Чернявская В.Е. Дискурс власти и власть дискурса: проблемы речевого воздействия: Учебн. пособие. – М.: Флинта: Наука, 2006. – 136 с. 4. Жебелёв C.A. Фукидид и его творение // В кн.: Фукидид. История. T. 1. – М.: Издание М. и С. Сабашниковых, 1915. – 403 с.
Van Dijk T.A. Disburse and manipulation // Disburse and Soriety. – 2006. – №17 (2). – P. 359–383. 6. Франке Г. Манипулируемый человек. – М.: Психолог, 1964. – С.85-86. – 641 с.
Фарбер К. Манипулируемое большинство. – М.: Мысль, 1974. – С. 78. – 360 с.
Шиллер Г. Манипуляторы сознанием. – М.: Мысль, 1980. – 306 с.
Grizzle A., Wilson K., Tuazon R., etc. Media and information-literate citizens. Think critically, Click wisely! / UNESCO Training Program on Media and Information Literacy for Teachers and Students / Ed. Russian ed. Murovan T. – UNESCO Institute for Information Technologies in Education, 2022. – 482 p.
Доценко Е.Л. Психология манипуляции: феномены, механизмы и защита. – М.: Издательство МГУ, 1997. – 344 с.
Грачев Г.В., Мельник И.К. Манипуляция личностью: организация, способы и технологии информационно-психологического воздействия. – М.: Алгоритм, 2002. – 288 с.
Кара-Мурза С.Г. Манипуляция сознанием. – М.: Эксмо, 2000. – 864 с.
Шейнов В.П. Скрытое управление человеком. – М.: АСТ, 2006. – 816 с.
Карасик В.И. Языковой круг: личность, концепты, дискурс: монография. – М.: Гнозис, 2004. – 389 с.
Egelhofer J.L., Lecheler S. Fake news as a two-dimensional phenomenon: a framework and research agenda // Annals of the International Communication Association. – 2019. – №43 (2). – P. 112–116.
Freelon D., Wells C. Disinformation as political communication // Political Communication. – 2020. – №37. – P. 145–151.
Қозыбаев С.Қ. Сандық медианың тренді: мультимедиалық контенттер үшін жаңа мүмкіндіктер. – Алматы: Қазақ университеті, 2024. – 210 с.
Шакенова М.Т., Айтмагамбетова М.Б. Приемы манипулятивного воздействия в медиатекстах (на примере русскоязычных СМИ Казахстана) // Научный диалог. – 2024. – №13(3). – С. 149–168. https://doi.org/10.24224/2227-1295-2024-13-3-149-168
Куссе Х., Шакенова М.Т. Манипуляция как нетрансакционная перлокуция // Вестник КазНУ. Серия филологическая. – 2024. – №194(2). – С. 47–58. https://doi.org/10.26577/EJPh.2024.v194.i2.ph05
Ляпон М.В. Оценочная ситуация и словесное самомоделирование // В кн.: Язык и личность / Отв. ред. Д.Н. Шмелев. – М.: Наука, 1989. – С. 24–34.
REFERENCES
Karabaeva L.K., Erehanova F.T., Taspolatov B.T. Aktualnye problemy kognitivnoi lingvistiki na sovremennom etape [Current problems of cognitive linguistics at the present stage] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2024. – №1(131). – B. 135–148. https://doi.org/10.47526/2024-1/2664-0686.12 [in Russian]
Parshin P.B. Lingvisticheskie metody v konceptualnoi rekonstrukcii [Linguistic methods in conceptual reconstruction] // Sistemnye issledovania, metodologicheskie problemy. Ezhegodnik, 1987. – S. 398–425. [in Russian]
Cherniavskaia V.E. Diskurs vlasti i vlast diskursa: problemy rechevogo vozdeistvia: Uchebn. Posobie [The discourse of power and the power of discourse: problems of speech impact: Textbook]. – M.: Flinta: Nauka, 2006. – 136 s. [in Russian]
Zhebeliov C.A. Fukidid i ego tvorenie // V kn.: Fukidid. Istoria. T. 1. [Thucydides and his creation // In: Thucydides. History. T. 1.]. – M.: Izdanie M. i S. Sabashnikovyh, 1915. – 403 s. [in Russian]
Van Dijk T.A. Disburse and manipulation // Disburse and Soriety. – 2006. – №17 (2). – P. 359–383.
Franke G. Manipuliruemyi chelovek [The manipulated man]. – M.: Psiholog, 1964. – 645 s. [in Russian]
Farber K. Manipuliruemoe bolshinstvo [The manipulated majority]. – M.: Mysl, 1974. – 360 s. [in Russian]
Shiller G. Manipuliatory soznaniem [Mind Manipulators]. – M.: Mysl, 1980. – 306 s. [in Russian]
Grizzle A., Wilson K., Tuazon R., etc. Media and information-literate citizens. Think critically, Click wisely! / UNESCO Training Program on Media and Information Literacy for Teachers and Students / Ed. Russian ed. Murovan T. – UNESCO Institute for Information Technologies in Education, 2022. – 482 p. 10. Docenko E.L. Psihologia manipuliacii: fenomeny, mehanizmy i zashhita [Psychology of manipulation: phenomena, mechanisms and protection]. – M.: Izdatelstvo MGU, 1997. – 344 s. [in Russian]
Grachev G.V., Melnik I.K. Manipuliacia lichnostiu: organizacia, sposoby i tehnologii informacionno-psihologicheskogo vozdeistvia [Personality manipulation: organization, methods and technologies of informational and psychological influence]. – M.: Algoritm, 2002. – 288 s. [in Russian]
Kara-Murza S.G. Manipuliacia soznaniem [Manipulation of consciousness]. – M.: Eksmo, 2000. – 864 s. [in Russian]
Sheinov V.P. Skrytoe upravlenie chelovekom [Hidden human control]. – M.: AST, 2006. – 816 s. [in Russian]
Karasik V.I. Iazykovoi krug: lichnost, koncepty, diskurs: monografia [The language circle: personality, concepts, discourse: monograph]. – M.: Gnozis, 2004. – 389 s. [in Russian]
Egelhofer J.L., Lecheler S. Fake news as a two-dimensional phenomenon: a framework and research agenda // Annals of the International Communication Association. – 2019. – №43 (2). – P. 112–116.
Freelon D., Wells C. Disinformation as political communication // Political Communication. – 2020. – №37. – P. 145–151.
Qozybaev S.Q. Sandyq medianyn trendі: multimedialyq kontentter ushіn zhana mumkіndіkter [Digital media trend: new opportunities for multimedia content]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2024. – 210 s. [in Kazakh]
Shakenova M.T., Aitmagambetova M.B. Priemy manipuliativnogo vozdeistvia v mediatekstah (na primere russkoiazychnyh SMI Kazahstana) [Techniques of manipulative influence in media texts (using the example of Russian-language media in Kazakhstan)] // Nauchnyi dialog. – 2024. – №13(3). – S. 149–168. https://doi.org/10.24224/2227-1295-2024-13-3-149-168 [in Russian]
Kusse H., Shakenova M. Manipuliacia kak netransakcionnaia perlokucia [Manipulation as a non-transactional perlocation] // Vestnik KazNU. Seria filologicheskaa. – 2024. – №194(2). – S. 47–58. https://doi.org/10.26577/EJPh.2024.v194.i2.ph05 [in Russian]
Liapon M.V. Ocenochnaia situacia i slovesnoe samomodelirovanie // V kn.: Iazyk i lichnost [Evaluative situation and verbal self-modeling // In: Language and Personality] / Otv. red. D.N. Shmelev. – M.: Nauka, 1989. – S. 24–34. [in Russian]
