Сөз – психофизиологиялық және интеллектуалды құбылыс
3 5
Кілт сөздер:
сөз, психофизиология, интеллект, когнитивті процесс, әлеуметтік қарым-қатынас, эмоция, тілдің табиғаты.Аңдатпа
Бұл мақалада сөйлеудің психофизиологиялық және интеллектуалдық қырлары қарастырылады, сонымен қатар оның күрделі табиғаты мен адам өміріндегі маңызды рөлі атап өтіледі. Сөйлеу тек ақпарат жеткізу құралы ретінде ғана емес, сондай-ақ когнитивтік, эмоциялық және әлеуметтік процестерге терең тамыр жайған динамикалық құбылыс ретінде ұсынылады. Авторлар сөйлеудің жеке тұлғаның ойлау механизмдері мен кең әлеуметтік орта арасындағы дәнекер рөлін қалай атқаратынын зерттейді, ол қарым-қатынас пен жеке тұлғалық болмысты қалыптастыруда маңызды орын алады.
Мақалада сөйлеудің нейрофизиологиялық негіздеріне ерекше назар аударылған, атап айтқанда, тілдік қабылдау, артикуляция және түсінуге жауапты ми құрылымдары мен процестері қарастырылады. Жаңа нейроғылым, психология және лингвистика салаларындағы зерттеулерге сүйене отырып, авторлар сөйлеуге қатысты ми белсенділігі ойлау, шешім қабылдау және эмоциялық реттеу сияқты жоғары деңгейдегі когнитивтік функцияларды бейнелейтінін көрсетеді.
Сондай-ақ, сөйлеудің зияткерлік дамудағы рөлі талданады: оқуға, абстрактілі ұғымдарды қалыптастыруға және сыни ойлауға қалай ықпал ететіні қарастырылады. Тіл мен ой арасындағы күрделі байланыс психологиялық және философиялық тұрғыдан сараланып, тіл тек ойды жеткізетін құрал ғана емес, сонымен қатар шындықты қабылдау тәсілін қалыптастыратыны зерделенеді.
Мақалада сөйлеудің әлеуметтік және мәдени маңызы да қарастырылып, оның тұлғааралық қарым-қатынас және ортақ білім мен мәдени құндылықтарды жеткізудегі рөлі сипатталады.
Мақалада сөйлеудің табиғаты туралы жаңа ғылыми көзқарастар ұсынылып, оның биологиялық, психологиялық және әлеуметтік қырларын біріктіретін тұтас күш ретінде әрекет ететіні және адамзат өркениетінің дамуына ықпал ететін іргелі фактор екені айқындалады.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Abnar S., Ahmed R., Mijnheer M., Zuidema W. Experiential, distributional and dependency-based word embeddings have complementary roles in decoding brain activity // In Proceedings of the 8th Workshop on Cognitive Modeling and Computational Linguistics (CMCL 2018). – 2018. – P. 57–66.
Alishahi A., Barking M., Chrupała G. Encoding of phonology in a recurrent neural model of grounded speech // arXiv preprint arXiv: 1706.03815. – 2017. – P. 368–378.
Алкебаева Д. Сөз мәдениеті: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2020. – 214 б.
Брунер Дж. Акты смысла: Четыре лекции о разуме и культуре / пер. с англ. – Кембридж, Массачусетс: Издательство Гарвардского университета, 1990.
Әмірoв Ә.Ж., Құлжaнoвa Р.Б., Дoсaнoв Б.И., Исаева Ж. Тeрминoлoгиялық үрдістeрдің тілдік фaктoрлaры // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №4 (118). – Б. 271–282.
Котикова М.М. Психология восприятия речи. – М.: Наука, 2008.
Леонтьев А.А. Язык, речь, речевая деятельность. – М.: Ленанд, 2014. – 211 с.
Mahowald K., Ivanova A.A., Blank I.A., Kanwisher N., Tenenbaum J.B., Fedorenko E. Dissociating language and thought in large language models // arXiv preprint arXiv:2301.06627. – 2023. https://doi.org/10.48550/arXiv.2301.06627
Морковина А.Д., Шевченко А.О., Строганова В.В., Вартанов А.В. Анализ психофизиологических механизмов и подходов в коррекции звукопроизношения // Национальный психологический журнал. – 2023. – Т. 18, №1. – С. 77–87.
Португальская А.А. Психофизиологические механизмы, лежащие в основе процесса восприятия речи // Cognitive Neuroscience — 2021: материалы международного форума. – Екатеринбург: Издательство Уральского университета, 2022. – С. 28–32.
Сембаева А., Ескермесова Г.А. Нейролингвистический программный характер поэтического языка // Вестник КазНПУ имени Абая. Серия: Филологические науки – 2021. – №1(1). – С. 155–162. https://doi.org/10.51889/2021-1.1728-7804.26
Трифонова Е.С. Психологические и психолингвистические основы формирования познавательной функции речи // Молодой ученый. – 2024. – №49. – С. 218–220.
Томпсон С. Когнитивная нейронаука языка. – Кембридж, МА: MIT Press, 2003.
Ibrayeva Z., Zhaksylykkyzy K. The role of neurolinguistic research in the process of bilingualism study // Абай атындағы ҚазҰПУ-дың хабаршысы, «Филология» сериясы. – 2021. – №1(75). – P. 67–73. https://doi.org/10.51889/2021-1.1728-7804.11
Caucheteux C., Gramfort A., King J.R. Disentangling Syntax and Semantics in the Brain with Deep Networks // arXiv preprint arXiv:2103.01620. – 2021. https://doi.org/10.48550/arXiv.2103.01620 REFERENCES
Abnar S., Ahmed R., Mijnheer M., Zuidema W. Experiential, distributional and dependency-based word embeddings have complementary roles in decoding brain activity // In Proceedings of the 8th Workshop on Cognitive Modeling and Computational Linguistics (CMCL 2018). – 2018. – P. 57–66.
Alishahi A., Barking M., Chrupała G. Encoding of phonology in a recurrent neural model of grounded speech // arXiv preprint arXiv: 1706.03815. – 2017. – P. 368–378.
Alkebaeva D. Soz madenietі: Oqu quraly [Speech culture: Training manual]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2020. – 214 b. [in Kazakh]
Bruner Dzh. Akty smysla: Chetyre lekcii o razume i kulture [Acts of Meaning: Four Lectures on Reason and Culture] / per. s angl. – Kembridzh, Massachusets: Izdatelstvo Garvardskogo universiteta, 1990. [in Russian]
Amіrov A.Zh., Qulzhanova R.B., Dosanov B.I., Isaeva Zh. Terminologialyq urdіsterdіn tіldіk faktorlary [Linguistic factors of terminological processes] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2020. – №4 (118). – B. 271–282. [in Kazakh]
Kotikova M.M. Psihologia vospriatia rechi [Psychology of speech perception]. – M.: Nauka, 2008. [in Russian]
Leontiev A.A. Iazyk, rech, rechevaia deiatelnost [Language, speech, speech activity]. – M.: Lenand, 2014. – 211 s. [in Russian]
Mahowald K., Ivanova A.A., Blank I.A., Kanwisher N., Tenenbaum J.B., Fedorenko E. Dissociating language and thought in large language models // arXiv preprint arXiv:2301.06627. – 2023. https://doi.org/10.48550/arXiv.2301.06627
Morkovina A.D., Shevchenko A.O., Stroganova V.V., Vartanov A.V. Analiz psihofiziologicheskih mehanizmov i podhodov v korrekcii zvukoproiznoshenia [Analysis of psychophysiological mechanisms and approaches in correction of sound reproduction] // Nacionalnyi psihologicheski zhurnal. – 2023. – T. 18, №1. – S. 77–87. [in Russian]
Portugalskaia A.A. Psihofiziologicheskie mehanizmy, lezhashie v osnove processa vospriatia rechi [Psychophysiological mechanisms underlying the process of speech perception] // Cognitive Neuroscience — 2021: materialy mezhdunarodnogo foruma. – Ekaterinburg: Izdatelstvo Uralskogo universiteta, 2022. – S. 28–32. [in Russian]
Sembaeva A., Eskermesova G.A. Neirolingvisticheski programmnyi harakter poeticheskogo iazyka [The neuro-linguistic programmatic nature of poetic language] // Vestnik KazNPU imeni Abaia. Seria: Filologicheskie nauki – 2021. – №1(1). – S. 155–162. https://doi.org/10.51889/2021-1.1728-7804.26 [in Russian]
Trifonova E.S. Psihologicheskie i psiholingvisticheskie osnovy formirovania poznavatelnoi funkcii rechi [Psychological and psycholinguistic foundations of the formation of cognitive function of speech] // Molodoi uchenyi. – 2024. – №49. – S. 218–220. [in Russian]
Tompson S. Kognitivnaia neironauka iazyka [Cognitive Neuroscience of language]. – Kembridzh, MA: MIT Press, 2003. [in Russian]
Ibrayeva Z., Zhaksylykkyzy K. The role of neurolinguistic research in the process of bilingualism study // Abai atyndagy QazUPU-dyn habarshysy, «Filologia» seriasy. – 2021. – №1(75). – P. 67–73. https://doi.org/10.51889/2021-1.1728-7804.11
Caucheteux C., Gramfort A., King J.R. Disentangling Syntax and Semantics in the Brain with Deep Networks // arXiv preprint arXiv:2103.01620. – 2021. https://doi.org/10.48550/arXiv.2103.01620
