İpek Yolu Üzerindeki X–XII. Yüzyıl Türk Kervansarayları ve Gelişiminde Rol Oynayan Yapı Tipleri

10 3

Özet

Gazneli, Karahanlı ve Selçuklu uygarlıkları 10-12. yüzyıllar arasında, bulundukları coğrafyada anıtsal nitelikte mimari eserler inşa etmişlerdir. Merkez Asya platosunda yaşayan bu uygarlıklar şehirler arasında, ova ve vadi boyları üzerinde istasyon, han ve kervansaray yapıları inşa etmişlerdir. Bu eserlerin İpek Yolları üzerindeki önemli bir parçasını oluşturan kervansaraylar kervanların, seyyahların ya da kervan kafilelerinin uzun süreli yolculuklar arasında bir dinlenme ve barınma noktası olarak inşa edilmişlerdir. Toplumların tarihsel evrimi çoğu zaman arkalarında bıraktıkları mimari eserler aracılığıyla izlenebilmektedir. Bunlar arasında istasyon, han ve kervansaray gibi mimari eserler, tarih boyunca hem pratik amaçlara hizmet eden hem de bölgelerin kültürel ve ekonomik yapısının şekillenmesinde önemli rol oynayan önemli yapılar olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada kervansaray gelişimini, kökenlerini, mimari özelliklerini etkileyen bu mimari unsurlara dikkat çekilmiştir. Gazneli, Karahanlı ve Selçuklu kervansaraylarını etkileyen bu mimari gelişim sürecinin tarihi önemi ve çağdaş anlayış üzerindeki etkileri de ayrıca ele alınmıştır. Kervansaraylar, hanlar ya da farklı kültürel isimlerle adlandırılan bu yapılar Türk mimarlık tarihinde, inşa edildiği uygarlığın içinde bulunduğu askeri ve ekonomik şartlara bağlı olarak; boyutsal ve işlevsel açıdan çeşitlilik göstermektedir. Çalışma kapsamında incelenen ve İpek Yolları rotalarında bulunan Gazneli, Karahanlı ve Selçuklu kervansaraylarının gelişiminde; Ahameniş ve Part dönemi posta istasyonları (çaparhane), Tütsü Yolu kervansarayları, Kuzey Asya kurgan ve avlulu konut mimarisi ile Erken Orta Çağ yerleşim yapılarından nasıl etkilendiği araştırılmıştır.