Особенности арабских, персидских слов в произведении Рабгузи «Киссас-ул-анбия»
9 12
Ключевые слова:
заимствованные слова, словарный запас, значение, религиозные слова, звук, приложение, словарный состав.Аннотация
Одним из актуальных вопросов является выявление динамики развития, изменений путем лингвистического анализа и раскрытия тонкостей языка реликвий как народной сокровищницы, сравнения с нашим современным языком, с теми же языками оригинала. Арабские, персидские слова в языке письменных памятников вносят большой вклад в обогащение нашего языка, в пополнение словарного запаса. В ходе исследования особое внимание уделяется языку памятника «Киссас-уль-анбия», выявляются фонетико-морфологические и лексико-семантические особенности слов арабского и персидского языков. Кроме того, рассматриваются закономерности усвоения вводных слов, их звуковые изменения в тюркских языках, адаптация к грамматическому строению. Язык памятника «Киссас-уль-анбия» до этого не был предметом специального исследования. Это наследие, написанное на чагатайском языке, требует более глубокого изучения. В данном исследовании подробно рассматривается процесс проникновения арабских и персидских слов в язык тюркских народов, особенности их формирования и изменения. Распространение ислама оказало большое влияние на культуру и язык тюркских народов, особенно в эпоху Караханов, где стали широко использоваться заимствованные слова из арабского и персидского языков. Благодаря религиозным, научным и литературным произведениям многие арабские и персидские лексемы утвердились в тюркских языках. Исследовательская работа направлена на выявление влияния арабского и персидского слоев на казахский язык в памятниках исторической письменности. Определение роли этих элементов в языковой системе является основной целью исследования.
Библиографические ссылки
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Керімбай С., Нәби Ә., Төлеген М. Қиссасул-Әнбия: экзистенциялық талдау. – Алматы: Отбасы, 2022. – 552 б.
Негізгі діни мағлұматтар / Түрікшеден ауд., құраст.: Х. Өзтүрік, Б. Мансұров. – Алматы: Хикмет, 2008. – 384 б.
Наджип Э.Н. Заслуги арабских филологов в области изучения тюркских языков. Семитские языки. Ч. 2. – М.: Наука, 1965. – 248 с.
Досжан Р.А. Қазақ тіл біліміндегі араб, парсы сөздерінің зерттелуі // «ЭКСПО-2017 – болашаққа бастар жол» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектері. 1-бөлім. – Шымкент: Әлем, 2017. – Б. 240–244.
Досжан Р.А. Ескі қазақ әдеби тілінің түсіндірме сөздігі. 2-т. – Астана: Астана полиграфия, 2011. – 304 б.
Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. – Алматы: Ана тілі, 1993. – 319 б.
Рүстемов Л.З. Қазіргі қазақ тіліндегі араб, парсы кірме сөздері. – Алматы: Ғылым, 1982. – 160 б.
Есеналиева Ж. Абай шығармаларындағы араб, парсы сөздерінің қолданылу ерекшелігі: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 1993. – 24 б. 9. Құлназарова Г. XI-XII ғасыр әдеби ескерткіштеріндегі араб элементтері. – Алматы, 1997. – 144 б.
Бүркітбай Г. Қазақ тілі түсіндірме сөздіктерінде арабизмдердің лексикографиялануы: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 2004. – 34 б.
Якши М.З. Қазақ, өзбек, түрік тілдеріне ортақ кірме араб сөздері: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 2010. – 24 б.
Ағабекова Ж.А. Қазақ тілінде қалыптасқан араб текті кісі аттарының этнолингвистикалық сипаты: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 2005. – 25 б.
Жұбатова Б. Қазақ қисса-дастандарындағы араб, парсы сөздері: филол. ғыл. канд. ... автореф. – Алматы, 2001. – 21 б. 14. Құран кәрім. Қазақша түсіндірмелі аударма / жауапты ред.: Қ. Бағашар,. А. Әуезханұлы; ауд.: А.Б. Әкімханов, Н.С. Анарбаев. – Алматы: Дәуір, 2020. – 624 б. 15. Қалиев Ғ., Болғанбаев Ә. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы: оқулық. – Алматы: Ана тілі, 2003. – 242 б. 16. Азылы К., Акпынар А., Патыхан Ф. Типология количественных определителей “множесто, избыток, чрезмерное” в древнетюркских языках // Túrkologia. – 2022. – №4 (112). – Б. 42–73. 17. Ölmez M. Devam Eden Çalışmalar: Eski Türkçenin Kısa Sözlüğüile Uygurcanın Sözlüğü Üzerine Notlar // International Journal of Old Uyghur Studies. – 2021. – №3/1. – P. 95–122. 18. Амангалиева А.Е., Бекмашева А.Н. Рабғузидің «Қисас-ул-анбийа» шығармасындағы ономастикалық кеңістік («Адам ата-Хауа ана» қиссасы негізінде) // Керуен. – 2022. – №4, 77-том. – Б. 189–199. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.4-15
REFERENCES 1. Kerіmbai S., Nabi A., Tolegen M. Qissasul-Anbia ekzistencialyq taldau [Kissasul-Anbiya: existential analysis]. – Almaty: Otbasy, 2022. – 552 b. [in Kazakh]
Negіzgі dіni maglumattar [Basic religious information] / Turіksheden aud., qurast.: H. Ozturіk, B. Mansurov. – Almaty: Hikmet, 2008. – 384 b. [in Kazakh]
Nadzhip E.N. Zaslugi arabskih filologov v oblasti izuchenia tiurkskih iazykov. Semitskie iazyki. Ch. 2. [The achievements of Arab philologists in the field of studying Turkic languages. Semitic languages. Part 2.] – M.: Nauka, 1965. – 248 s. [in Russian]
Doszhan R.A. Qazaq tіl bіlіmіndegі arab, parsy sozderіnіn zertteluі [Study of Arabic and Persian words in Kazakh linguistics] // «EKSPO-2017 – bolashaqqa bastar zhol» atty halyqaralyq gylymi-tazhіribelіk konferencianyn enbekterі. 1-bolіm. – Shymkent: Alem, 2017. – B. 240–244. [in Kazakh]
Doszhan R.A. Eskі qazaq adebi tіlіnіn tusіndіrme sozdіgі. 2-t. [Explanatory Dictionary of the old Kazakh literary language. Vol. 2]. – Astana: Astana poligrafia, 2011. – 304 b. [in Kazakh]
Syzdyqova R. Qazaq adebi tіlіnіn tarihy [History of the Kazakh literary language]. – Almaty: Ana tіlі, 1993. – 319 b. [in Kazakh]
Rustemov L.Z. Qazіrgі qazaq tіlіndegі arab, parsy kіrme sozderі [Arabic and Persian words in modern Kazakh]. – Almaty: Gylym, 1982. – 160 b. [in Kazakh]
Esenalieva Zh. Abai shygarmalaryndagy arab, parsy sozderіnіn qoldanylu erekshelіgі: filol. gyl. kand. ... avtoref. [Features of the use of Arabic and Persian words in Abay's works: abstract]. – Almaty, 1993. – 24 b. [in Kazakh]
Qulnazarova G. XI-XII qasyr adebi eskertkіshterіndegі arab elementterі [Arabic elements in literary monuments of the XI-XII centuries]. – Almaty, 1997. – 144 b. [in Kazakh]
Burkіtbai G. Qazaq tіlі tusіndіrme sozdіkterіnde arabizmderdіn leksikografialanuy: filol. gyl. kand. ... avtoref. [Lexicography of arabisms in explanatory dictionaries of the Kazakh language: abstract]. – Almaty, 2004. – 34 b. [in Kazakh]
Iakshi M.Z. Qazaq, ozbek, turіk tіlderіne ortaq kіrme arab sozderі: filol. gyl. kand. ... avtoref. [Arabic words common to Kazakh, Uzbek, Turkish: abstract]. – Almaty, 2010. – 24 b. [in Kazakh]
Agabekova Zh.A. Qazaq tіlіnde qalyptasqan arab tektі kіsі attarynyn etnolingvistikalyq sipaty: filol. gyl. kand. ... avtoref. [Ethnolinguistic character of names of people of Arabic origin formed in the Kazakh language: abstract]. – Almaty, 2005. – 25 b. [in Kazakh]
Zhubatova B. Qazaq qissa-dastandaryndagy arab, parsy sozderі: filol. gyl. kand. ... avtoref. [Arabic and Persian words in Kazakh Kissa-sagas: abstract]. – Almaty, 2001. – 21 b. [in Kazakh]
Quran karіm. Qazaqsha tusіndіrmelі audarma [The Holy Quran. English explanatory translation] / zhauapty red.: Q. Bagashar,. A. Auezhanuly; aud.: A.B. Akіmhanov, N.S. Anarbaev. – Almaty: Dauіr, 2020. – 624 b. [in Kazakh]
Qaliev G., Bolganbaev A. Qazіrgі qazaq tіlіnіn leksikologiasy men frazeologiasy: oqulyq [Lexicology and phraseology of the modern Kazakh language: textbook]. – Almaty: Ana tili, 2003. – 242 b. [in Kazakh]
Azyly K., Akpynar A., Patyhan F. Tipologia kolichestvennyh opredelitelei “mnozhesto, izbytok, chrezmernoe” v drevnetiurkskih iazykah [Typology of quantitative determinants “multiple, excess, excessive” in ancient Turkic languages] // Turkologia. – 2022. – №4 (112). – B. 42–73. [in Russian]
Ölmez M. Devam Eden Çalışmalar: Eski Türkçenin Kısa Sözlüğüile Uygurcanın Sözlüğü Üzerine Notlar [Turkish Dictionary of Uighur and a Short Dictionary of Old Turkic with Notes on the Dictionary of Uyghur] // International Journal of Old Uyghur Studies. – 2021. – №3/1. – P. 95–122. [in Turkish]
Amangalieva A.E., Bekmasheva A.N. Rabguzidіn «Qisas-ul-anbia» shygarmasyndagy onomastikalyq kenіstіk («Adam ata-Haua ana» qissasy negіzіnde) [Onomastic space in rabguzi's work “Kisas-ul-Anbiya” (based on the fable “Adam-Eve”)] // Keruen. – 2022. – №4, 77-tom. – B. 189–199. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.4-15 [in Kazakh]
