Маммед Саид Ордубадидің сатиралық өлеңдері мен аудармалары
6 5
Кілт сөздер:
сатира, аударма, мәдениетаралық диалог, әдеби байланыс, әдеби гуманизм.Аңдатпа
Әлем әдебиетінің ұлы тұлғаларының қатарында үш орыс ойшылы ерекше орын алады: Федор Михайлович Достоевский, Лев Николаевич Толстой және Александр Сергеевич Пушкин. Бұл әдеби данышпандар тек орыс мәдениеті үшін ғана емес, сонымен қатар олардың терең гуманизмі, демократиялық идеялары, нәсілшілдікке қарсы ұстанымы және адамзатқа деген сүйіспеншілігі арқасында бүкіл әлем үшін маңызды. Олардың шығармалары көптеген мәдениеттерге аударылған, оның ішінде Әзірбайжанда да көптеген ақындар мен жазушылар осы туындыларды таратуға өз үлесін қосты.
Осындай көрнекті әзірбайжан аудармашыларының бірі – Маммад Саид Ордубади, ол өз әдеби қызметін осы орыс авторларының шығармаларын аударуға және насихаттауға арнады. Оның жинақталған еңбектері алты мыңнан астам шығарманы, соның ішінде қысқа және кең көлемді әдеби туындыларды қамтиды. Пушкин небәрі 39 жыл ғана өмір сүрсе де, оның Кавказды қоса алғанда, әртүрлі аймақтарға жасаған сапарлары оның поэзиясына үлкен әсер етті. Ол Әзірбайжанда тікелей болмағанымен, бұл өңірге және оның мәдени мұрасына деген сүйіспеншілігін білдіріп, Кавказға арналған өлеңдер жазды. Әзірбайжан ғалымдары Абасгулу Аға Бакиханов және Мирза Фатали Ахундовпен зияткерлік байланыстары орыс және әзірбайжан әдеби дәстүрлері арасындағы мәдени алмасуды нығайтты.
Әзірбайжан ағартушылары аударған Пушкиннің шығармалары елдегі сауатты халық арасында кеңінен танымал болды. Пушкиннің гуманистік идеяларын терең құрметтеген Маммад Саид Ордубади оның Бақшасарай субұрқағы, Борис Годунов және Бұлбұл сияқты бірнеше шығармасын әзірбайжан тіліне аударды. Ордубадидің әдеби еңбегі орыс әдебиетімен шектелмей, еуропалық және әлемдік авторлардың шығармаларын да аударумен жалғасты. Оның алпыс жылдан астам уақытқа созылған әдеби мансабы оның табиғи ақындық таланты мен мәдениетаралық әдеби бағалауды дамытуға деген ұмтылысын көрсетеді. Бұл зерттеу Ордубадидің аудармаларының орыс және әзірбайжан әдеби дәстүрлерін байланыстырудағы маңыздылығын атап көрсетіп, әдеби гуманизмнің мәдениеттер арасындағы ұзақ мерзімді әсерін дәлелдейді.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Puşkin A.S. Baxçasaray fontanı / tәrc. ed. M.S. Ordubadi – Bakı: Azәrnәşr, 1931. – 14 s. 2. Qafarzadә Cәnnәti, Ә. Xәlәfiz biz fәxriyyәsi // Füyuzat jurnalı. – 1997. – №24. – S. 161. 3. Lenin V.İ. Әsәrlәrinin tam külliyyatı. – Bakı: Azәrnәşr, 1982. – 466 s. 4. Mәmmәd Sәid Ordubadi. Birinci min günümüz / tәrt. ed., ön söz. N. Sәmәdova, red. P. Kәrimov – Bakı: Elm vә tәhsil, 2013. – 62 s. 5. Mәmmәd Sәid Ordubadi. Әsәrlәri: sәkkiz cilddә. – C. 1. / tәrt. ed. F. Vәzirova – Bakı: Azәrnәşr, 1964.– 446 s. 6. Mirzә Әlәkbәr Sabir. Hophopnamә: iki cilddә / tәrt. ed., ön söz. izahların vә lüğәtin müәl. M. Mәmmәdov. – C.1. – Bakı: Şәrq-Qәrb, 2004. – 480 s. 7. Ordubadi M.S. Böyük sәnәtkar barәsindә xatiratım // Azәrb Resp. EA-nın Xәbәrlәri, Dil vә Әdәbiyyat seriyası. – 1948. – №12. – S. 19–22. 8. Ordubadi M.S. Biz. // Babayi-Әmir jurnalı. – 1915, 5 avqust. – №16. – S. 6. 9. Ordubadi M.S. Ol! // Tuti jurnalı. – 1916. – №25. – S. 8. 10. Ordubadi M.S. Var! // Babayi-Әmir. – 1915. – №7. – S. 3. 11. Puşkin A.S. Baxçasaray fontanı. [Electronic resource]. URL: https://edebiyyatqazeti.az/news/tranlations/8500-baxcasaray-fontani (date of access 17.09.2024) 12. Süleymanov E. Ordubadi yaradıcılığına baxış vә ya çay qutusu kağızlarına yazılan roman haqqında. [Electronic resource]. URL: https://www.kultura.az/az/article/2908/) (date of access 17.09.2024) 13. Şeirlәr mәclisinin gövhәri Puşkin (Uşaq kitabxanalarında Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin yaradıcılığını gәnc kitabxanaçılara, oxuculara çatdırılması mәqsәdilә mәrkәzi kitabxanaların uşaq şöbәlәri, MKS-nin şәhәr, qәsәbә, kәnd kitabxana filialları üçün hazırlanmış metodik vәsait) / tәrt. ed. R. Mәmmәdli – Bakı: F. Köçәrli ad. Respublika Uşaq Kitabxanası, 2019. – 43 s. 14. Пушкин А.С. Бахчисарайский фонтан. [Electronic resource]. URL: https://www.culture.ru/poems/5085/bakhchisaraiskii-fontan (date of access 17.09.2024)
REFERENCES 1. Puşkin A.S. Baxçasaray fontanı [Bakhchisarai fountain] / tәrc. ed. M.S. Ordubadi – Bakı: Azәrnәşr, 1931. – 14 s. [in Azerbaijani] 2. Qafarzadә Cәnnәti, Ә. Xәlәfiz biz fәxriyyәsi [Our successor we are proud] // Füyuzat jurnalı. – 1997. – №24. – S. 161. [in Azerbaijani] 3. Lenin V.İ. Әsәrlәrinin tam külliyyatı [Complete collection of his works]. – Bakı: Azәrnәşr, 1982. – 466 s. [in Azerbaijani] 4. Mәmmәd Sәid Ordubadi. Birinci min günümüz [Our first thousand days] / tәrt. ed., ön söz. N. Sәmәdova, red. P. Kәrimov – Bakı: Elm vә tәhsil, 2013. – 62 s. [in Azerbaijani]
Mәmmәd Sәid Ordubadi. Әsәrlәri: sәkkiz cilddә [Works: in eight volumes]. – C. 1. / tәrt. ed. F. Vәzirova – Bakı: Azәrnәşr, 1964.– 446 s. [in Azerbaijani] 6. Mirzә Әlәkbәr Sabir. Hophopnamә: iki cilddә [Hophopnama: in two volumes] / tәrt. ed., ön söz. izahların vә lüğәtin müәl. M. Mәmmәdov. – C.1. – Bakı: Şәrq-Qәrb, 2004. – 480 s. [in Azerbaijani] 7. Ordubadi M.S. Böyük sәnәtkar barәsindә xatiratım [My memory about the great artist] // Azәrb Resp. EA-nın Xәbәrlәri, Dil vә Әdәbiyyat seriyası. – 1948. – №12. – S. 19–22. [in Azerbaijani] 8. Ordubadi M.S. Biz [We] // Babayi-Әmir jurnalı. – 1915, 5 avqust. – №16. – S. 6. [in Azerbaijani] 9. Ordubadi M.S. Ol! [O!] // Tuti jurnalı. – 1916. – №25. – S. 8. [in Azerbaijani] 10. Ordubadi M.S. Var! [There is!] // Babayi-Әmir. – 1915. – №7. – S. 3. [in Azerbaijani] 11. Puşkin A.S. Baxçasaray fontanı [Bakhchisarai fountain]. [Electronic resource]. URL: https://edebiyyatqazeti.az/news/tranlations/8500-baxcasaray-fontani (date of access 17.09.2024) [in Azerbaijani] 12. Süleymanov E. Ordubadi yaradıcılığına baxış vә ya çay qutusu kağızlarına yazılan roman haqqında [A review of Ordubadi's work or a novel written on tea box papers]. [Electronic resource]. URL: https://www.kultura.az/az/article/2908/) (date of access 17.09.2024) [in Azerbaijani] 13. Şeirlәr mәclisinin gövhәri Puşkin (Uşaq kitabxanalarında Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin yaradıcılığını gәnc kitabxanaçılara, oxuculara çatdırılması mәqsәdilә mәrkәzi kitabxanaların uşaq şöbәlәri, MKS-nin şәhәr, qәsәbә, kәnd kitabxana filialları üçün hazırlanmış metodik vәsait) [Poetry Assembly govher Pushkin (methodical manual prepared for children's departments of central libraries, city, settlement, village library branches of MKS in order to convey Alexander Sergeyevich Pushkin's creativity to young librarians and readers in children's libraries)] / tәrt. ed. R. Mәmmәdli – Bakı: F. Köçәrli ad. Respublika Uşaq Kitabxanası, 2019. – 43 s. [in Azerbaijani] 14. Пушкин А.С. Бахчисарайский фонтан [Bakhchisarai fountain]. [Electronic resource]. URL: https://www.culture.ru/poems/5085/bakhchisaraiskii-fontan (date of access 17.09.2024) [in Russian]
