СӨЙЛЕУ ТІЛІНДЕГІ ДАУЫС ПЕН ТОННЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ
0 1
Кілт сөздер:
просодика, тон, прагматика, семантика, мәтін, коммуникация, сөйлеу.Аңдатпа
Мақалада просодиканың мәтіндегі семантикалық, коммуникативтік және прагматикалық қызметі жайлы баяндалады. Сонымен қатар тілдегі дауыс пен тонды зерттеудің теориялық негіздері, дауыс пен тонның семантикасы, просодиканың негізгі белгілері сөз болады. Диалогке қатысушылардың дауыс регистрін өзара икемге келтіру мәселесі зерттеледі. Тонның ерекшеліктері диалогті имтимизациялау (коммуникантты өзімсіну) дәрежесін анықтайды. Тонның белгілі сипаттамаларының көмегімен сөйлеу мәнерінің ерекшеліктері, сөйлеудің сәйкестілігі туралы, яғни оның коммуниканттардың мәртебесіне сәйкестік шарасы және сөйлеу жанры туралы мәлімет беріледі. Тіл екі жүйенің комплементарлы бірлестігін білдіреді: вербалды және вербалды емес. Соңғысын зерттеу, әсіресе, ерекше назар аударылған қазіргі уақытта, ауызша сөйлеуді ғана емес, сонымен бірге сөйлеу дискурсын талдау және сөйлейтін, тыңдайтын, қарым-қатынас жасайтын жағдайларды да қарастырады. Қарым-қатынастың вербалды емес компоненттерін қолдану ауызша артық сөйлеуден, негізсіз қайталанудан аулақ болуға көмектеседі, сөйлеуді тиімді, дәл және мағыналық жағынан толық етеді. Қарым-қатынастың вербалды емес компоненттерін қолдану сөйлеуге эмоционалдылық, айқындық береді, сөйлейтін сөздің кез келген мағынасына назар аударады. Сондықтан мақалада теориялық және эксперименттік сөйлеу коммуникациясында ым-ишарат компоненттерін, оның ішінде просодикалық амалдарды қолданудың негіздемесі талданады.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мағжан С. Бейвербалды әлеуметтік акті ретіндегі жанасу // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2016. – №1(99). – Б. 140–147.
Грошев Д.В. Отличия побудительных высказываний на уровне просодии (экспериментально-фонетическое исследование на материале современного немецкого языка) // Modern Humanities Success / Успехи гуманитарных наук. – 2022. – №7. – С. 117–124.
Groshev D.V. Threatening Demand as a Categorical Form of a Demand with Distinguishing Features at the Prosodic Level // Science, Engineering and Business: Материалы IV Межвузовской конференции аспирантов, соискателей и молодых ученых = Conference Proceedings and Papers IV Interacademic Conference for Graduate Students and Young Researchers. – М.: Московский государственный технический университет им. Н.Э. Баумана, 2022. – P. 24–30.
Нұршайықов Ә. Ақиқат пен аңыз. – Алматы: Атамұра, 2004. – 400 б. 5. Key M. Paralanguage and Kinesics (Nonverbal Communication). – New York: Scarecrow Pr, 1975. – 246 p. 6. Trager G.L. Paralanguaga A first approximation // Studias in linguiatiks. – 1958. – №13. – P. 1–12.
Колшанский Г.В. Паралингвистика. – М.: Наука, 1974. – 81 с.
Крейдлин Г.В. Невербальная семиотика. – М.: Новое литературное обозрение, 2004. – 581 с.
Бурак М.А. Факторизация просодического оформления тропеических средств в публичной речи // Известия Юго-Западного государственного университета. Серия Лингвистика и педагогика. – 2017. –№3 (24). – С. 15–23.
Әуезов М. Абай жолы. 4-том. – Алматы: Жазушы, 2004. – 400 б.
Иманбеков Т. Үлкен үй. – Алматы: Жазушы, 1987. – 336 б. 12. Мүсірепов Ғ. Таңдамалы шығармалар. – Алматы: Алан, 2012. – 1120 б.
Мағжан С. Көп мағынаны білдіретін просодикалық параамалдар // Түркология. – 2017. – №2 (82). – Б. 59–63.
Қазыбеков Н. Тұсаукесер. – Алматы: Жазушы, 1972. – 64 б.
REFERENCES
Magjan S. Beiverbaldy aleumettіk aktі retіndegі janasu [Touching as a non-verbal social act] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2016. – №1(99). – B. 140–147. [in Kazakh]
Groshev D.V. Otlichia pobuditelnyh vyskazyvaniy na urovne prosodii (eksperimentalno-foneticheskoe issledovanie na materiale sovremennogo nemeckogo iazyka) [Differences between motivational statements at the prosody level (experimental phonetic study based on the material of modern German)] // Modern Humanities Success / Uspehi gumanitarnyh nauk. – 2022. – №7. – S. 117–124. [in Russian]
Groshev D.V. Threatening Demand as a Categorical Form of a Demand with Distinguishing Features at the Prosodic Level // Science, Engineering and Business: Materialy IV Mejvuzovskoi konferencii aspirantov, soiskatelei i molodyh uchenyh = Conference Proceedings and Papers IV Interacademic Conference for Graduate Students and Young Researchers. – M.: Moskovskiy gosudarstvennyi tehnicheskiy universitet im. N.E. Baumana, 2022. – P. 24–30.
Nurshaiyqov A. Aqiqat pen anyz [Truth and legend]. – Almaty: Atamura, 2004. – 400 b. [in Kazakh] 5. Key M. Paralanguage and Kinesics (Nonverbal Communication). – New York: Scarecrow Pr, 1975. – 246 p. 6. Trager G.L. Paralanguaga A first approximation // Studias in linguiatiks. – 1958. – №13. – P. 1–12.
Kolshanskiy G.V. Paralingvistika [Paralinguistics]. – M.: Nauka, 1974. – 81 s. [in Russian]
Kreidlin G.V. Neverbalnaia semiotika [Non-verbal semiotics]. – M.: Novoe literaturnoe obozrenie, 2004. – 581 s. [in Russian]
Burak M.A. Faktorizacia prosodicheskogo oformlenia tropeicheskih sredstv v publichnoi rechi [Factorization of prosodic design of tropeic means in public speech] // Izvestia Iugo-Zapadnogo gosudarstvennogo universiteta. Seria Lingvistika i pedagogika. – 2017. –№3 (24). – S. 15–23. [in Russian]
Auezov M. Abai joly. 4-tom [The way of Abai. Volume 4]. – Almaty: Jazushy, 2004. – 400 b. [in Kazakh]
Imanbekov T. Ulken ui [Big house]. – Almaty: Zhazushy, 1987. – 336 b. [in Kazakh]
Musіrepov G. Tandamaly shygarmalar [Selected works]. – Almaty: Alan, 2012. – 1120 b. [in Kazakh]
Magjan S. Kop magynany bіldіretіn prosodikalyq paraamaldar [Prosodic paraamals that mean more] // Turkologia. – 2017. – №2 (82). – B. 59–63. [in Kazakh]
Qazybekov N. Tusaukeser [Presentation]. – Almaty: Zhazushy, 1972. – 64 b. [in Kazakh]
