ШЕРХАН МҰРТАЗА ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ КӨРКЕМ ЖӘНЕ ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ ДИСКУРСТАҒЫ ҰЛТТЫҚ ДІЛ КӨРІНІСІ
0 1
Кілт сөздер:
Шерхан Мұртаза шығармашылығы, ұлттық діл сипаты, қазақ мәдениеті, көркем дискурс, публицистикалық дискурс, мәтін, тіл.Аңдатпа
Ұлттың мәдениеті мен этностық ерекшелігін, мінез-құлқын, дүниетанымын тану үшін оған тән ұлттық ділді анықтау маңызды. Зерттеу жұмысының мақсаты – ұлттық діл сипатын көркем және публицистикалық дискурс негізінде анықтау. Осы мақсатта қаламгер Шерхан Мұртаза шығармашылығындағы көркем дискурс пен публицистикалық дискурс назарға алынып, ондағы ұлттық діл көрінісінің ерекшелігі, тілдік сипаты, автордың ұлттық діл сипатын ашудағы өзіндік шығармашылық шеберлігі айқындалды. Ұлттық ділдің мәтіндегі көрінісін тану үшін шығармалардың нақты тармақтарын талдау, іріктеу, салыстыру, түсіндіру, лексикалық және семантикалық, констекстуалды анализ әдіс-тәсілдері жүзеге асырылды. Мысалға алынған әр тармақтағы ұлттық ділді айқындайтын тілдік бірліктердің мәні түсіндірілді. Ұлттық ділдің көрінісін сипаттаған мәтіндерді зерттеу ұлттық дәстүр мен дүниетаным, мәдениет ерекшеліктерін жаңа қырынан тануға мүмкіндік тудырды. Ұлттық ділдің тарихи уақыт ағымындағы түрлі оқиғалар мен қоғамдық, әлеуметтік, идеологиялық тұрғыда өзгергіштігі мәселесін анықтау қажеттілігі – ғылыми-зерттеу жұмысының тақырыптық ерекшелігін айқындап, өзектілігін дәлелдейді. Сондай-ақ зерттеу жұмысында көркем дискурс пен публицистикалық дискурстағы ұлттық ділдің сипатталу ерекшелігі, автордың сөз қолданысы талданды. Ұлттық ділдің көрінісі белгілі бір мәтін, тіркес, тіпті сөздің семантикалық тамырында жататыны дәлелденіп, оның ұлт психологиясынан айырмашылығы түсіндірілді. Зерттеу тақырыбы аясында бұған дейін еңбек жазған ғалымдардың теориялық және практикалық тұжырымдары назарға алынып, жұмыстың талдау және нәтижелер бөлімінде мәтінге лексикалық анализ жасау жұмысы жүргізілді. Ұлттық ділді көркем және публицистикалық дискурс аясында анықтау зерттеу жұмысының ғылыми және практикалық маңызын көрсетті. Ұлттық ділдің түрлі жағдаяттарда қалай көрініс табатынын зерттеу барысында ұлттық санада қалыптасқан әдеттер мен ұстанымдардың өзара байланысы талданды. Көркем және публицистикалық дискурстың коммуникативтік әрекетке негізделген қызметі, айтушы мен тыңдаушы арасындағы лингвокогнитивтік-ментальдік байланыс мәселесі қарастырылды. Мәтіндердегі ұлттық діл көрінісінің берілу ерекшелігі қаламгердің тілдік ерекшелігі мен авторлық көзқарасы тұрғысында талданды. Ұлттық ділдің айқын көрінісін автордың публицистикалық толғамдарынан жиі кездестіруге болатыны анықталып, соның негізінде жеке тармақтардағы ұлттық таным-түсініктен туындаған ділдік сипат көріністері талданды. Зерттеу жұмысының қорытындысында қаламгер шығармашылығының негізінде анықталған ұлттық діл көрінісінің көркем дискурс пен публицистикалық дискурста берілу ерекшелігі тұжырымдалып, ұқсастықтары мен айырмашылықтары айқындалды.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Скуратов И.В., Корж В.И. Специфика национального менталитета и национального характера русских и французов через призму этнических лингвокультур // Вестник Московского государственного областного университета. Серия: Лингвистика. – 2020. – №1. – С. 111–115.
Kashenkova I. Features of National Mentality: Russian Political Discourse vs German Political Discourse. [Электронды ресурс]. URL: http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4652689 (қаралған күні 15.10.2024)
Жумагулова А.М., Каримова Б.Ж. Публицистикалық дискурс және әлеуметтік-коммуникативтік арақатынас // ҚазҰУ Хабаршысы. Журналистика сериясы. – 2021. – №3 (61). – Б. 22–31. https://doi.org/10.26577/HJ.2021.v61.i3.03
Rashidova M.B. The concept of discourse in modern linguistics // ResearchJet Journal of Analysis and Inventions. – 2021. – Vol 2. Issue 7. – P. 6–13.
Койлыбаева Р.К., Жунисова М.А. Отбасы дискурсына тән негізгі белгілер // Абай атындағы ҚазҰПУ хабаршысы. Филология ғылымдары сериясы. – 2020. – №2 (72). – Б. 202–206. https://doi.org/10.51889/2020-2.1728-7804.31
Мұртаза Ш. Кәрі солдат. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim all.kz/article/7627 Kari soldat (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Жазғы демалыс. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim all.kz/article/9374 ZHazgy
demalys (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Ақсай мен Көксай. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim all.kz/article/17643 (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Жаңбырлы той. [Электронды ресурс]. URL: https://www.zharar.com/index.php?do=shorttexts&action=item&id=17865 (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Ақындар мен әкімдер. [Электронды ресурс]. URL: https://www.zharar.com/index.php?do=shorttexts&action=item&id=17855 (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Айқайлап айтқан сөз. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim all.kz/article/7630 Aiqailap
aitqan soz (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Елім, саған айтам, елбасы, сен де тыңда! [Электронды ресурс]. URL: https://bilim
all.kz/article/17608 Elim sagan aitam elbasy sen de tynda (қаралған күні 15.10.2024)
Шерхан Мұртазаның қанатты сөздері. [Электронды ресурс]. URL: https://massaget.kz/asyil_soz/sherhan
murtazanyin kanattyi sozder 51543/ (қаралған күні 15.10.2024)
Нақыл сөздер. А. Байтұрсынұлы. [Электронды ресурс]. URL: https://www.zharar.com/index.php?do=shorttexts&action=item&id=17797 (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Әкімдер ант берсін. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim all.kz/article/17605 Akimder
de ant bersin (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Рух пен намыстың төресі. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim all.kz/article/17607
Ruh pen namystyn toresi (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Тірілер ойлансын, Камал. [Электронды ресурс]. URL: https://abai.kz/post/14595 (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Зейнет күреспен келеді. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim all.kz/article/17593
Zeinet kurespen keledi (қаралған күні 15.10.2024)
Мұртаза Ш. Қорқыттың қобызы қалғып кеткенде. [Электронды ресурс]. URL: https://bilim
all.kz/article/17594 Qorqyttyn qobyzy qalgyp ketkende (қаралған күні 15.10.2024)
Нусупова А.Ж. Ш. Мұртазаның «Тамұқ» шығармасындағы Тұрар образы // Ясауи университетінің хабаршысы. 2020. №3. Б. 91 99. https://doi.org/10.47526.2020/2664-0686.009
REFERENCES
Skuratov I.V., Korzh V.I. Specifika nacionalnogo mentaliteta i nacionalnogo haraktera russkih i francuzov cherez prizmu etnicheskih lingvokultur [The specifics of the national mentality and national character of Russians and French through the prism of ethnic linguistic cultures] // Vestnik Moskovskogo gosudarstvennogo oblastnogo universiteta. Seria: Lingvistika. – 2020. – №1. – S. 111–115. [in Russian]
Kashenkova I. Features of National Mentality: Russian Political Discourse vs German Political Discourse. [Electronic resource]. URL: http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4652689 (date of access 15.10.2024)
Jumagulova A.M., Karimova B.J. Publicistikalyq diskurs jane aleumettіk-kommunikativtіk araqatynas [Journalistic discourse and socio-communicative correlation] // QazUU Habarshysy. Jurinalistika seriasy. – 2021. – №3 (61). – B. 22–31. https://doi.org/10.26577/HJ.2021.v61.i3.03 [in Kazakh]
Rashidova M.B. The concept of discourse in modern linguistics // ResearchJet Journal of Analysis and Inventions. – 2021. – Vol 2, Issue 7. – P. 6–13.
Koilybaeva R.K., Junisova M.A. Otbasy diskursyna tan negіzgі belgіler [The main features characteristic of family discourse] // Abai atyndagy QazUPU habarshysy. Filologia gylymdary seriasy. – 2020. – №2 (72). – B. 202–206. https://doi.org/10.51889/2020-2.1728-7804.31 [in Kazakh] 6. Murtaza Sh. Karі soldat [Old soldier]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/7627-Kari-soldat (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 7. Murtaza Sh. Jazgy demalys [Summer holidays]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/9374-ZHazgy-demalys (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 8. Murtaza Sh. Aqsai men Koksai [Aksai and Koksai]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/17643 (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 9. Murtaza Sh. Janbyrly toi [Rainy wedding]. [Electronic resource]. URL: https://www.zharar.com/index.php?do=shorttexts&action=item&id=17865 (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 10. Murtaza Sh. Aqyndar men akіmder [Poets and governors]. [Electronic resource]. URL: https://www.zharar.com/index.php?do=shorttexts&action=item&id=17855 (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 11. Murtaza Sh. Aiqailap aitqan soz [The word shouted]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/7630-Aiqailap-aitqan-soz (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 12. Murtaza Sh. Elіm, sagan aitam, elbasy, sen de tynda [My country, I tell you, elbasy, you listen too]! [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/17608-Elim-sagan-aitam-elbasy-sen-de-tynda (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 13. Sherhan Murtazanyn qanatty sozderі [Catchphrases of Sherkhan Murtaza]. [Electronic resource]. URL: https://massaget.kz/asyil_soz/sherhan-murtazanyin-kanattyi-sozder--51543/ (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 14. Naqyl sozder. A. Baitursynuly [Proverbs. A. Baitursynuly]. [Electronic resource]. URL: https://www.zharar.com/index.php?do=shorttexts&action=item&id=17797 (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 15. Murtaza Sh. Akіmder ant bersіn [Let governors swear]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/17605-Akimder-de-ant-bersin (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 16. Murtaza Sh. Ruh pen namystyn toresі [Judge of spirit and honor]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/17607-Ruh-pen-namystyn-toresi (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 17. Murtaza Sh. Tіrіler oilansyn, Kamal [Let the Living think, Kamal]. [Electronic resource]. URL: https://abai.kz/post/14595 (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 18. Murtaza Sh. Zeinet kurespen keledі [Retirement comes with a fight]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/17593-Zeinet-kurespen-keledi (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 19. Murtaza Sh. Qorqyttyn qobyzy qalgyp ketkende [When Korkut's kobyz asleep]. [Electronic resource]. URL: https://bilim-all.kz/article/17594-Qorqyttyn-qobyzy-qalgyp-ketkende (date of access 15.10.2024) [in Kazakh] 20. Nusupova A.J. Sh. Murtazanyn «Tamuq» shygarmasyndagy Turar obrazy [The image of Turar in the work “Tamuk” by Sh. Murtaza] // Jasaui universitetіnіn habarshysy. – 2020. – № 3. – B. 91–99. https://doi.org/10.47526.2020/2664-0686.009 [in Kazakh]
