РАХЫМЖАН ОТАРБАЕВТЫҢ «БАС» РОМАНЫНДАҒЫ ИНТЕРМЕДИАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАР
3 5
Кілт сөздер:
интермедиа, мүсін өнері, роман, драматургия, дәстүрлі мәдениет, интермедиалық байланыстар, жазушы.Аңдатпа
Интермедиа ұғымы түрлі мәдениеттердің өзара әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болған жүйелер мен мәдени кодтарды қамтитын категория ретінде әдебиеттің зерттеу нысанына айналды. Қазақ прозасындағы интермедиалдылық – қазіргі әдебиеттанудағы маңызды зерттеу салаларының бірі. Интермедианың негізгі мәні – өнер түрлерінің (музыка, бейнелеу өнері, кино, театр, кескіндеме өнері, мүсін өнері, т.б.) әдеби шығармалармен өзара әрекеттесуін талдау және түсіндіру. Қазақ прозасында әдебиеттің барлық өнер түрлерімен байланысы проза басталғаннан бар, өйткені, қазақ әдебиеті табиғатынан түрлі мәдениетаралық байланысқа ашық.
Мақалада интермедиа ұғымының генезисіне қатысты мәселелер мен оның қазақ әдебиетінде пайда болуы қарастырылады. Жазушы Рахымжан Отарбаевтың «Бас» романы материалының негізінде интермедиа терминінің қолданылуы теориялық тұрғыдан талданады. Көркем әдебиет стиліндегі шығарманы интермедиа тәсілі арқылы талдау мақаланың жаңалығы. Мақалада мүсін өнерінің Рахымжан Отарбаев мәтініндегі көрінісі мен қызметі арқау болады. Көркем шығарманы талдау барысындағы интермедиалық байланыстың маңыздылығы көрсетіледі. «Бас» романындағы өнер түрлерінің (мүсін өнері, поэзия, драматургия) бірігіп, белгілі бір образды, мағыналық астарды, психологиялық күйді ашуға ықпалы анықталады. Дәстүрлі мәдениеттің элементтерін құрайтын ұлттық код, таным-түсініктер талданады. Жазушының әдеби шығарма әлеміне ұлттық мәдениет элементтерін енгізу нысандары қарастырылады. Әдеби кейіпкерлер әркетіндегі ұлттық көрініс, дәстүрлі этикет ережелері, ата-баба культі, музыка әлемі, мүсін өнерінің әдеби мәтін кеңістігінде байланысуы талданады. Өнер түрлерінің өзара әрекеттесуі негізінде мәтін мазмұнының басқа қырынан ашылуы теориялық тұрғыдан дәлелденеді.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ханзен-Леве О. Интермедиальность в русской культуре от символизма к авангарду. – М.: Издательский центр РГГУ, 2016. – 480 с.
Сәулембек Г.Р. Қазіргі прозадағы постмодернизм: монография. – Алматы: Дарын, 2023. – 199 б.
Алтыбаева C.М. Казахская проза периода независимости: традиция, новаторство, перспективы: монография. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ баспасы, 2009. – 352 с.
Отарбаев Р. Бас. – Алматы: BRK Press, 2019 – 200 б.
Әлімқұлов Т. Кертолғау. – Алматы: Өнер, 1998 – 192 б. 6. Самородов М.А. Интермедиальная поэтика прозы И.С. Тургенева, Л.Н. Толстого и А.П. Чехова в свете интерпретации их произведений с либреттистами: дис. ... канд. филол. наук. – М., 2015. – 135 с. 7. Шлемова Н.Н. Поэтика интермедиальности в малой прозе постсоветского зарубежья (на материале журнала «Даугава») // Филология и культура. – 2022. – №3 (69). – С. 188–194.
Әбдезұлы Қ. Әдебиет және өнер. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 300 б.
Kruschwitz Jonathan. Interludes and Irony in the Ancestral Narrative: PhD thesis. – University of Sheffield, 2014. – 327 p. 10. Седых Э.В. К проблеме интермедиальности // Вестник Санкт-Петербургского университета. – 2008. – №3. – С. 210–213. 11. Антонова К.Н. Художественный мир прозы Д.Г. Лоренса в 1910-х годов: интермедиальный аспект: автореф. ... канд. филол. наук. – СПб., 2011. – 174 с. 12. Patrunjel I.F., López-Varela A. Literature and the study of intermediality: a book review article on new work by Grishakova and Ryan and Carvalho Homem // CLCWeb: Comparative Literature and Culture. – 2013. – Т. 15. – №1. https://doi.org/10.7771/1481-4374.2086 REFERENCES
Hanzen-Leve O. Intermedialnost v russkoi kulture ot simvolizma k avangardu [Intermediality in Russian culture from symbolism to avant-garde]. – M.: Izdatelskiy centr RGGU, 2016. – 480 s. [in Russian]
Saulembek G.R. Qazіrgі prozadagy postmodernizm: monografia [Postmodernism in modern prose: monograph]. – Almaty: Daryn, 2023. – 199 b. [in Kazakh]
Altybaeva C.M. Kazahskaia proza perioda nezavisimosti: tradicia, novatorstvo, perspektivy: monografia [Kazakh prose of the period of independence: tradition, innovation, prospects. monograph]. – Almaty: Abai atyndagy QazUPU baspasy, 2009. – 352 s. [in Russian]
Otarbaev R. Bas [Head]. – Almaty: BRK Press, 2019 – 200 b. [in Kazakh]
Alіmqulov T. Kertolgau [Kertolgau]. – Almaty: Oner, 1998 – 192 b. [in Kazakh]
Samorodov M.A. Intermedialnaia poetika prozy I.S. Turgeneva, L.N. Tolstogo i A.P. Chehova v svete interpretacii ih proizvedeniy s librettistami: dis. ... kand. filol. nauk [The intermediate poetics of the prose of I.S. Turgenev, L.N. Tolstoy and A.P. Chekhov in the light of the interpretation of their works with librettists: dis.]. – M., 2015. – 135 s. [in Russian]
Shlemova N.N. Poetika intermedialnosti v maloi proze postsovetskogo zarubezhia (na materiale zhurnala «Daugava») The poetics of intermediality in the small prose of the post-Soviet abroad (based on the material of the magazine “Daugava”) // Filologia i kultura. – 2022. – №3 (69). – S. 188–194. [in Russian]
Abdezuly Q. Adebiet zhane oner [Literature and art]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2002. – 300 b. [in Kazakh]
Kruschwitz Jonathan. Interludes and Irony in the Ancestral Narrative: PhD thesis. – University of Sheffield, 2014. – 327 p.
Sedyh E.V. K probleme intermedialnosti [Towards the problem of intermediality] // Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta. – 2008. – №3. – S. 210–213. [in Russian]
Antonova K.N. Hudozhestvennyi mir prozy D.G. Lorensa v 1910-h godov: intermedialnyi aspekt: avtoref. ... kand. filol. Nauk [The artistic world of D.G. Lawrence's prose in the 1910s: an intermediate aspect: abstract]. – SPb., 2011. – 174 s. [in Russian]
Patrunjel I.F., López-Varela A. Literature and the study of intermediality: a book review article on new work by Grishakova and Ryan and Carvalho Homem // CLCWeb: Comparative Literature and Culture. – 2013. – T. 15. – №1. https://doi.org/10.7771/1481-4374.2086
