Жасөспірімдердің цифрлық гигиена дағдыларын қалыптастыруды және кибербуллингтің алдын алуды педагогикалық модельдеу
6 9
Кілт сөздер:
цифрлық кеңістік, цифрлық гигиена, кибербуллинг, жасөспірім, педагогикалық модельдеу, құрылымдық-мазмұндық сызба.Аңдатпа
Жасөспірімдердің цифрлық кеңістікте ақпараттық үдерістер мен тұлғааралық киберкоммуникацияны іске асырудың негізгі проблемаларын зерттеудің өзектілігі цифрлық коммуникацияның үздіксіз қарқындылығына, әлеуметтік медиа желілермен өзара әрекеттесу формаларының артуына байланысты. Бұл мәселенің өзектілігі өте үлкен, өйткені технология адам өмірінде цифрлық экономика дамуымен озық орынға ие болды. Кибербуллинг – бұл цифрлық технологияны қолдану арқылы қорқыту және жәбірлеу. Ғаламдық кибербуллингті зерттеу орталығының мәліметі бойынша, әлемдегі барлық жасөспірімдердің шамамен үштен бірі интернетте қорқыту мен қорлауға ұшыраған. Ол әлеуметтік желілерде, хабар алмасу қосымшаларында, ойын платформаларында және ұялы телефондарда болуы мүмкін. Интернет желісінің кері ықпалы нәтижесінде физикалық әсерлерден басқа жасөспірімдер эмоционалды және психикалық денсаулық проблемаларына, оқу үлгерім төмендеуіне әкелуі мүмкін. Мақалада кибербуллингтің алдын алу бойынша танымал TABBY, KiVa, Cybereduca 2.0., MediaHelden, Stop Cyberbullying Day, CREEP жобаларының ерекшеліктері көрсетілген. Жасөспірімдердің цифрлық гигиена дағдыларын қалыптастыру мен кибербуллингтің алдын алуды педагогикалық модельдеу мәселесі қарастырылған. Жасөспірімдердің цифрлық гигиена дағдыларын қалыптастыру және кибербуллингтің алдын алуды зерттеудің әдіснамалық негіздері аксиологиялық тәсіл, партисипативті тәсіл, киберонтологиялық тәсілге бағдарланған. Жасөспірімдердің цифрлық гигиена дағдыларын қалыптастыру және кибербуллингтің алдын алудың құрылымдық-мазмұндық сызбасы сип өзара байланысқан және өзара тәуелді бөліктерден тұрады: мақсаттық, мазмұндық-үдерістік, нәтижелік құраушылар арқылы ұсынылып, психологиялық-педагогикалық шарттары анықталған. Бұл зерттеуде ұсынған педагогикалық модельде өзара байланысты және өзара тәуелді компоненттер ұсынылған, тиімді психологиялық-педагогикалық жағдайлар анықталған.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Бапаева М.К. Даму психологиясы: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК Дәуір, 2014. – 440 б.
Урдабаева Л.Е., Рахматулина А.Р. «Даму психологиясы»: Оқу құралы = Developmental psychology: Training manual. – Қостанай: А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті, 2018. – 257 б.
Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы: оқулық. – Алматы: Қазақ университеті, 2014. – 249 б. 4. Гутак О.Я., Козырев Н.А., Козырева О.А. Педагогическое моделирование как метод и технология продуктивно-инновационного решения задач профессионально-педагогической деятельности // Вестник Северо-Кавказского федерального университета. – 2019. – №5 (74). – С. 154–162.
Плешаков В.А. Киберсоциализация человека. Ver. 1.0. Монография. – Saarbruecken: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2012. – 556 с.
Ашманов И.С., Касперская Н.И. Цифровая гигиена. – М.: Дело, 2022. – 451 с.
Сейітқазы П.Б. Медиасауаттылық – кибербуллингтің алдын алудың шарты ретінде // «Білім беру ұйымдарында буллинг және кибербуллингтің алдын алу: теория және тәжірибе» атты Халықаралық ғылыми семинар жинағы. – Астана, 2023. – Б. 66–72.
Hinduja S., Patchin J.W. Bullying and cyberbullying offending among US youth: The influence of six parenting dimensions // Journal of Child and Family Studies. – 2022. – V l. 31. – №5. – P. 1454–1473.
Chaux E. et al. Effects of the cyberbullying prevention program media heroes (Medienhelden) on traditional bullying //Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 157–165.
Garaigordobil M., Martínez-Valderrey V. Technological resourcesto prevent cyberbullying during adolescence: Thecyberprogram 2.0 program and the cooperative cybereduca 2.0 videogame // Frontiers in psychology. – 2018. – Vol. 9. doi: 10.3389/fpsyg.2018.00745
Athanasiades C. et al. Internet use and cyberbullying among adolescent students in Greece: the “Tabby” project // Hellenic Journal of Psychology. – 2015. – Vol. 12. – №1. – P. 14–39.
Resett S., Mesurado B. Bullying and cyberbullying in adolescents: a meta-analysis on the effectiveness of interventions // Psychiatry and Neuroscience Update: From Epistemology to Clinical Psychiatry. – 2021. – Vol. IV. – P. 445–458.
Doane A.N., Kelley M.L., Pearson M.R. Reducing cyberbullying: A theory of reasoned action‐based video prevention program for college students // Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 136–146.
Lee M.S. et al. Cyber bullying prevention: Intervention in Taiwan // Plos one. – 2013. – Vol. 8. – №5. – S. e64031.
Gabrielli S. et al. School interventions for bullying–cyberbullying prevention in adolescents: Insights from the UPRIGHT and CREEP projects // International journal of environmental research and public health. – 2021. – Vol. 18. – №21. – P. 11697.
Nee C.N. et al. The digital defence against cyberbullying: A systematic review of tech-based approaches // Cogent Education. – 2023. – Vol. 10. – №2. https://doi.org/10.1080/2331186X.2023.2288492
Жоғары оқу орындарынан басқа білім беру ұйымдарына арналған «Біртұтас тәрбие бағдарламасын» бекіту туралы №294 бұйрық. 19 қыркүйек 2023 ж. [Электронды ресурс]. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/539827?lang=kk. (қаралған күні 25.01.2024)
REFERENCES 1. Bapaeva M.K. Damu psihologiasy: Oqulyq [Developmental psychology: textbook]. – Almaty: JShS RPBK Dauіr, 2014. – 440 b. [in Kazakh]
Urdabaeva L.E., Rahmatulina A.R. «Damu psihologiasy»: Oqu quraly = Developmental psychology: Training manual. – Qostanai: A. Baitursynov atyndagy Qostanai memlekettіk universitetі, 2018. – 257 b. [in Kazakh/in English]
Jubanazarova N.S. Jas erekshelіk psihologiasy: oqulyq. – Almaty: Qazaq universitetі, 2014. – 249 b. [in Kazakh]
Gutak O.Ia., Kozyrev N.A., Kozyreva O.A. Pedagogicheskoe modelirovanie kak metod i tehnologia produktivno-innovacionnogo reshenia zadach professionalno-pedagogicheskoi deiatelnosti [Pedagogical modeling as a method and technology of productive and innovative decision of the task of professional and pedagogical activity] // Vestnik Severo-Kavkazskogo federalnogo universiteta. – 2019. – №5 (74). – S. 154–162. [in Russian]
Pleshakov V.A. Kibersocializacia cheloveka [Cybersocialization of people]. Ver. 1.0. Monografia. – Saarbruecken: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2012. – 556 s. [in Russian] 6. Ashmanov I.S., Kasperskaia N.I. Cifrovaia gigiena [Digital hygiene]. – M.: Delo, 2022. – 451 s. [in Russian]
Seіtqazy P.B. Mediasauattylyq – kiberbullingtіn aldyn aludyn sharty retіnde [Media literacy as a condition for preventing cyberbullying] // «Bіlіm beru uiymdarynda bulling jane kiberbullingtіn aldyn alu: teoria jane tajіribe» atty Halyqaralyq gylymi seminar jinagy. – Astana, 2023. – B. 66–72. [in Kazakh]
Hinduja S., Patchin J.W. Bullying and cyberbullying offending among US youth: The influence of six parenting dimensions // Journal of Child and Family Studies. – 2022. – V l. 31. – №5. – P. 1454–1473.
Chaux E. et al. Effects of the cyberbullying prevention program media heroes (Medienhelden) on traditional bullying //Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 157–165.
Garaigordobil M., Martínez-Valderrey V. Technological resourcesto prevent cyberbullying during adolescence: Thecyberprogram 2.0 program and the cooperative cybereduca 2.0 videogame // Frontiers in psychology. – 2018. – Vol. 9. doi: 10.3389/fpsyg.2018.00745
Athanasiades C. et al. Internet use and cyberbullying among adolescent students in Greece: the “Tabby” project // Hellenic Journal of Psychology. – 2015. – Vol. 12. – №1. – P. 14–39.
Resett S., Mesurado B. Bullying and cyberbullying in adolescents: a meta-analysis on the effectiveness of interventions // Psychiatry and Neuroscience Update: From Epistemology to Clinical Psychiatry. – 2021. – Vol. IV. – P. 445–458.
Doane A.N., Kelley M.L., Pearson M.R. Reducing cyberbullying: A theory of reasoned action‐based video prevention program for college students // Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 136–146.
Lee M.S. et al. Cyber bullying prevention: Intervention in Taiwan // Plos one. – 2013. – Vol. 8. – №5. – S. e64031.
Gabrielli S. et al. School interventions for bullying–cyberbullying prevention in adolescents: Insights from the UPRIGHT and CREEP projects // International journal of environmental research and public health. – 2021. – Vol. 18. – №21. – P. 11697.
Nee C.N. et al. The digital defence against cyberbullying: A systematic review of tech-based approaches // Cogent Education. – 2023. – Vol. 10. – №2. https://doi.org/10.1080/2331186X.2023.2288492
Jogary oqu oryndarynan basqa bіlіm beru uiymdaryna arnalgan «Bіrtutas tarbie bagdarlamasyn» bekіtu turaly №294 buiryq. 19 qyrkuiek 2023 jyl. [Electronic resource]. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/539827?lang=kk. (date of access 25.01.2024) [in Kazakh]
