Ergenlerin dijital hijyen becerilerinin oluşumu ve siber zorbalığın önlenmesi için pedagojik modelleme
6 9
Anahtar Kelimeler:
dijital ortam, dijital hijyen, siber zorbalık, ergen, pedagojik modelleme, yapısal-içeriksel şema.Özet
Ergenlerin dijital ortamda bilgi süreçlerini ve kişilerarası siber iletişimi gerçekleştirmedeki temel sorunlarını araştırmanın güncelliği, dijital iletişimin kesintisiz yoğunluğu ve sosyal medya platformlarıyla etkileşim biçimlerinin artışı ile doğrudan bağlantılıdır. Bu konunun önemi büyüktür, çünkü dijital ekonominin gelişimiyle birlikte teknoloji insan yaşamında öncü bir konuma yükselmiştir. Siber zorbalık, dijital teknolojilerin kullanımı yoluyla bireyleri tehdit etme ve psikolojik zarar verme biçimidir. Küresel Siber Zorbalık Araştırma Merkezi’nin verilerine göre, dünyadaki tüm ergenlerin yaklaşık üçte biri internet ortamında tehdit ve aşağılamaya maruz kalmıştır. Bu durum sosyal medya platformlarında, mesajlaşma uygulamalarında, çevrim içi oyun ortamlarında ve mobil cihazlar üzerinden gerçekleşebilmektedir.
İnternetin olumsuz etkileri yalnızca fiziksel düzeyde kalmayıp, ergenlerde duygusal ve psikolojik sağlık sorunlarına ve akademik başarıda düşüşe yol açabilir. Makalede, siber zorbalığın önlenmesine yönelik öne çıkan TABBY, KiVa, Cybereduca 2.0, MediaHelden, Stop Cyberbullying Day ve CREEP gibi projelerin özellikleri ortaya konulmuştur. Aynı zamanda, ergenlerde dijital hijyen becerilerinin geliştirilmesi ve siber zorbalığın önlenmesine yönelik pedagojik modelleme konusu ele alınmaktadır.
Bu araştırmanın yöntemsel temelleri; aksiyolojik yaklaşım, katılımcı yaklaşım ve siberontolojik yaklaşıma dayanmaktadır. Ergenlerde dijital hijyen becerilerinin geliştirilmesi ve siber zorbalığın önlenmesine yönelik yapısal-içeriksel model; birbiriyle bağlantılı ve bağımlı olan bileşenlerden oluşmaktadır: amaçsal, içeriksel-süreçsel ve sonuç odaklı unsurlar aracılığıyla sunulmuş ve bunların psikolojik-pedagojik koşulları belirlenmiştir. Sunulan pedagojik modelde bileşenlerin karşılıklı ilişkisi ve bağımlılığı vurgulanmış, etkili psikolojik ve pedagojik koşullar tanımlanmıştır.
Referanslar
BIBLIOGRAPHY
Бапаева М.К. Даму психологиясы: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК Дәуір, 2014. – 440 б.
Урдабаева Л.Е., Рахматулина А.Р. «Даму психологиясы»: Оқу құралы = Developmental psychology: Training manual. – Қостанай: А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті, 2018. – 257 б.
Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы: оқулық. – Алматы: Қазақ университеті, 2014. – 249 б. 4. Гутак О.Я., Козырев Н.А., Козырева О.А. Педагогическое моделирование как метод и технология продуктивно-инновационного решения задач профессионально-педагогической деятельности // Вестник Северо-Кавказского федерального университета. – 2019. – №5 (74). – С. 154–162.
Плешаков В.А. Киберсоциализация человека. Ver. 1.0. Монография. – Saarbruecken: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2012. – 556 с.
Ашманов И.С., Касперская Н.И. Цифровая гигиена. – М.: Дело, 2022. – 451 с.
Сейітқазы П.Б. Медиасауаттылық – кибербуллингтің алдын алудың шарты ретінде // «Білім беру ұйымдарында буллинг және кибербуллингтің алдын алу: теория және тәжірибе» атты Халықаралық ғылыми семинар жинағы. – Астана, 2023. – Б. 66–72.
Hinduja S., Patchin J.W. Bullying and cyberbullying offending among US youth: The influence of six parenting dimensions // Journal of Child and Family Studies. – 2022. – V l. 31. – №5. – P. 1454–1473.
Chaux E. et al. Effects of the cyberbullying prevention program media heroes (Medienhelden) on traditional bullying //Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 157–165.
Garaigordobil M., Martínez-Valderrey V. Technological resourcesto prevent cyberbullying during adolescence: Thecyberprogram 2.0 program and the cooperative cybereduca 2.0 videogame // Frontiers in psychology. – 2018. – Vol. 9. doi: 10.3389/fpsyg.2018.00745
Athanasiades C. et al. Internet use and cyberbullying among adolescent students in Greece: the “Tabby” project // Hellenic Journal of Psychology. – 2015. – Vol. 12. – №1. – P. 14–39.
Resett S., Mesurado B. Bullying and cyberbullying in adolescents: a meta-analysis on the effectiveness of interventions // Psychiatry and Neuroscience Update: From Epistemology to Clinical Psychiatry. – 2021. – Vol. IV. – P. 445–458.
Doane A.N., Kelley M.L., Pearson M.R. Reducing cyberbullying: A theory of reasoned action‐based video prevention program for college students // Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 136–146.
Lee M.S. et al. Cyber bullying prevention: Intervention in Taiwan // Plos one. – 2013. – Vol. 8. – №5. – S. e64031.
Gabrielli S. et al. School interventions for bullying–cyberbullying prevention in adolescents: Insights from the UPRIGHT and CREEP projects // International journal of environmental research and public health. – 2021. – Vol. 18. – №21. – P. 11697.
Nee C.N. et al. The digital defence against cyberbullying: A systematic review of tech-based approaches // Cogent Education. – 2023. – Vol. 10. – №2. https://doi.org/10.1080/2331186X.2023.2288492
Жоғары оқу орындарынан басқа білім беру ұйымдарына арналған «Біртұтас тәрбие бағдарламасын» бекіту туралы №294 бұйрық. 19 қыркүйек 2023 ж. [Электронды ресурс]. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/539827?lang=kk. (қаралған күні 25.01.2024)
REFERENCES 1. Bapaeva M.K. Damu psihologiasy: Oqulyq [Developmental psychology: textbook]. – Almaty: JShS RPBK Dauіr, 2014. – 440 b. [in Kazakh]
Urdabaeva L.E., Rahmatulina A.R. «Damu psihologiasy»: Oqu quraly = Developmental psychology: Training manual. – Qostanai: A. Baitursynov atyndagy Qostanai memlekettіk universitetі, 2018. – 257 b. [in Kazakh/in English]
Jubanazarova N.S. Jas erekshelіk psihologiasy: oqulyq. – Almaty: Qazaq universitetі, 2014. – 249 b. [in Kazakh]
Gutak O.Ia., Kozyrev N.A., Kozyreva O.A. Pedagogicheskoe modelirovanie kak metod i tehnologia produktivno-innovacionnogo reshenia zadach professionalno-pedagogicheskoi deiatelnosti [Pedagogical modeling as a method and technology of productive and innovative decision of the task of professional and pedagogical activity] // Vestnik Severo-Kavkazskogo federalnogo universiteta. – 2019. – №5 (74). – S. 154–162. [in Russian]
Pleshakov V.A. Kibersocializacia cheloveka [Cybersocialization of people]. Ver. 1.0. Monografia. – Saarbruecken: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2012. – 556 s. [in Russian] 6. Ashmanov I.S., Kasperskaia N.I. Cifrovaia gigiena [Digital hygiene]. – M.: Delo, 2022. – 451 s. [in Russian]
Seіtqazy P.B. Mediasauattylyq – kiberbullingtіn aldyn aludyn sharty retіnde [Media literacy as a condition for preventing cyberbullying] // «Bіlіm beru uiymdarynda bulling jane kiberbullingtіn aldyn alu: teoria jane tajіribe» atty Halyqaralyq gylymi seminar jinagy. – Astana, 2023. – B. 66–72. [in Kazakh]
Hinduja S., Patchin J.W. Bullying and cyberbullying offending among US youth: The influence of six parenting dimensions // Journal of Child and Family Studies. – 2022. – V l. 31. – №5. – P. 1454–1473.
Chaux E. et al. Effects of the cyberbullying prevention program media heroes (Medienhelden) on traditional bullying //Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 157–165.
Garaigordobil M., Martínez-Valderrey V. Technological resourcesto prevent cyberbullying during adolescence: Thecyberprogram 2.0 program and the cooperative cybereduca 2.0 videogame // Frontiers in psychology. – 2018. – Vol. 9. doi: 10.3389/fpsyg.2018.00745
Athanasiades C. et al. Internet use and cyberbullying among adolescent students in Greece: the “Tabby” project // Hellenic Journal of Psychology. – 2015. – Vol. 12. – №1. – P. 14–39.
Resett S., Mesurado B. Bullying and cyberbullying in adolescents: a meta-analysis on the effectiveness of interventions // Psychiatry and Neuroscience Update: From Epistemology to Clinical Psychiatry. – 2021. – Vol. IV. – P. 445–458.
Doane A.N., Kelley M.L., Pearson M.R. Reducing cyberbullying: A theory of reasoned action‐based video prevention program for college students // Aggressive behavior. – 2016. – Vol. 42. – №2. – P. 136–146.
Lee M.S. et al. Cyber bullying prevention: Intervention in Taiwan // Plos one. – 2013. – Vol. 8. – №5. – S. e64031.
Gabrielli S. et al. School interventions for bullying–cyberbullying prevention in adolescents: Insights from the UPRIGHT and CREEP projects // International journal of environmental research and public health. – 2021. – Vol. 18. – №21. – P. 11697.
Nee C.N. et al. The digital defence against cyberbullying: A systematic review of tech-based approaches // Cogent Education. – 2023. – Vol. 10. – №2. https://doi.org/10.1080/2331186X.2023.2288492
Jogary oqu oryndarynan basqa bіlіm beru uiymdaryna arnalgan «Bіrtutas tarbie bagdarlamasyn» bekіtu turaly №294 buiryq. 19 qyrkuiek 2023 jyl. [Electronic resource]. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/539827?lang=kk. (date of access 25.01.2024) [in Kazakh]
