KAZAK BASIN DİLİNİN SÖZDİZİMSEL ÖZELLİKLERİ
29 25
Anahtar Kelimeler:
basın dilinin sözdizimi, dilin kültürü, Kazak basını, tür sınıflandırması, sözcüksel özellikleri, gramer özellikleri, edebi norm.Özet
Araştırma makalesi, ülkenin sözdizimi alanındaki bağımsızlığının son 30 yılında Kazak dilbiliminde incelenen konulardan biri olan basın dilinin sözdizimsel, üslup özelliklerini ele almaktadır. Makale Kazak baskı dilinin sözdizimini araştırıyor; Kazak baskı dilinin tür sınıflandırması; Kazak baskı dilinin sözcüksel ve gramer özellikleri; Kazak baskı dilinin sözdiziminin edebi norm oluşumunda işlevi; Gazete makalelerinin başlıklarının sözdizimsel özelliklerinin belirlenmesi gibi konular, Türkistan şehir gazetesinin materyalleri tarafından sürekli olarak ele alınmıştır.
Bilim adamlarının çalışmaları, medya metinlerinin dilinin incelenmesi, yapısal ve tür özellikleri, söylemsel, üslup niteliğindeki konulara ayrılmıştır. Hem yabancı hem de Kazak bilim adamları bu tür araştırmalara büyük katkı sağlıyor.
Belirli medya türlerinin, medya kültürlerinin çeşitliliğinin yanı sıra sözdizimsel olanlar da dahil olmak üzere çeşitli dil düzeylerinde medya kültürlerinin incelenmesi alanında bir dizi araştırma yapılmıştır. Ancak şimdiye kadar karşılaştırmalı açıdan basın materyallerine dayanarak bir cümle, bir cümle dikkate alınmamıştır. Konunun alaka düzeyi, bilimsel yön de dahil olmak üzere kitle iletişiminin dilsel özelliklerinin kapsamlı bir şekilde incelenmesinde yatmaktadır – medya dilbiliminin ortaya çıkışı ve gelişimi açısından gazete metinlerinin sistematik ve çok boyutlu analizi. Bu araştırma çalışmasında, medya metinlerinin incelenmesinin yönlerinden biri, özellikle basın metinlerinin sözdizimsel özelliklerinin dilsel bir bakış açısıyla kapsamlı bir analizidir.
Referanslar
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Момынова Б. «Қазақ» газетіндегі жазу мен емле // Tiltanym. – 2020. – №3. – Б. 11–18. 2. Момынова Б.Қ. «Қазақ» газеті (1913-1918): әліпби, емле ерекшеліктері және лексика-грамматикасы: монография / Жауапты ред. Б. Сағындықұлы. – Алматы: Қазақ тілі, 2022. – 256 б.
Ихсангалиева Г.К. Функционально-прагматический анализ заголовков (на материале казахстанских газет и телепрограмм): дис. ... канд. филол. наук. – Алматы, 2000. – 135 с.
Райымбекова Б.Ж. Газетный текст на русском и казахском языках: автореф. ... канд. филол. наук. – Алматы, 1999. – 25 с.
Жақсыбаева Ф.З. Газет мәтіні прагматикасының функциясы: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2000. – 153 б.
Қазақстан Республикасының Бұқаралық ақпарат құралдары туралы Заңы. [Электронды ресурс]. URL: https://www.nlrk.kz/index.php?option=com_content&view=article&id= 1359:r-b-araly-a-parat-raldary-turaly-za-y&catid=136&lang=kz&Itemid=519 (қаралған күні 20.10.2024)
Здоровега В.Й. Теорія і методика журналістської творчості: підручник. – 2-ге вид., перероб. і доп. – Львів: ПАІС, 2004. – 268 с.
Melo J.M., Assis F. Journalistic genres and formats: a classification model // Intercom–RBCC. – 2016. – V. 39, N1. – P. 39–54.
Колесниченко А.В. Практическая журналистика: учебное пособие. – М.: Изд-во Моск. ун-та, 2010. – 192 с.
Пельт В.Д. Дифференциация жанров газетной публицистики. – М.: Изд-во Моск. ун- та, 1984. – 120 с.
Тертычный А.А. Жанры периодической печати: учебное пособие. – Аспект Пресс, 2006. – 312 с. 12. Қожабекова Р.Т. Баспасөз бетіндегі тақырыптардың фразеологиялану ерекшелігі (1991–2002 жж.). – Түркістан: Тұран, 2004. – 140 б.
Попов А.С. Синтаксическая структура современных газетных заглавий и ее развитие // В кн.: Развитие синтаксиса современного русского языка. – М.: Наука, 1966. – С. 95–126.
Қайдар Ә.Т. Қазақ терминологиясына жаңаша көзқарас. – Алматы: Рауан, 1993. – 240 б.
Қошанова Н., Жылқыбай Г. Сыртқы көрнекі жарнамалар тілінің орфографиясы // Ясауи университетінің Хабаршысы. – 2023. – №2 (128). – Б. 54–64.
Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1995. – 350 б. 17. Сайрамбаев, Т. Қазақ тіл білімінің мәселелері: сөз тіркесі / Жауапты ред. Ө. Айтбаев. - Алматы: Арыс, 2010. – 640 б. 18. Жолшаева М.С. Қазіргі қазақ тілі: жай сөйлем синтаксисі: оқу құралы. – Алматы: Балауса, 2018. – 192 б.
Қошанова Н. Қазіргі қазақ тіліндегі тұрақты тіркестердің синтаксистік қызметі: оқу құралы. – Түркістан: «Тұран» баспасы, 2017. – 150 б.
Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар / ред. басқ. Ж. Жақыпов. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2016. – 464 б. REFERENCES 1. Momynova B. «Qazaq» gazetіndegі jazu men emle [Writing and spelling in the newspaper “Kazakh”] // Tiltanym. – 2020. – №3. – B. 11–18. [in Kazakh] 2. Momynova B.Q. «Qazaq» gazetі (1913–1918): alіpbi, emle erekshelіkterі jane leksika-grammatikasy [Newspaper “Kazakh” (1913–1918): alphabet, spelling features and vocabulary-grammar]: monografia / Jauapty red. B. Sagyndyquly. – Almaty: Qazaq tіlі, 2022. – 256 b. [in Kazakh] 3. Ihsangalieva G.K. Funkcionalno-pragmaticheskiy analiz zagolovkov (na materiale kazahstanskih gazet i teleprogramm): dis. ... kand. filol. nauk. [Functional and pragmatic analysis of headlines (based on the material of Kazakhstani newspapers and TV programs): dis.]. – Almaty, 2000. – 135 s. [in Russian] 4. Raiymbekova B.J. Gazetnyi tekst na russkom i kazahskom iazykah: avtoref. ... kand. filol. nauk. [Newspaper text in Russian and Kazakh languages: abstract]. – Almaty, 1999. – 25 s. [in Russian] 5. Jaqsybaeva F.Z. Gazet matіnі pragmatikasynyn funkciasy: filol. gyl. kand. ... dis. [The function of newspaper text pragmatics: dis.]. – Almaty, 2000. – 153 b. [in Kazakh] 6. Qazaqstan Respublikasynyn Buqaralyq aqparat quraldary turaly Zany [Law of the Republic of Kazakhstan on mass media]. [Electronic resource]. URL: https://www.nlrk.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=1359:r-b-araly-a-parat-raldary-turaly-za-y&catid=136&lang=kz&Itemid=519 (date of access 20.10.2024) 7. Zdorovega V.J. Teorіa і metodika jurnalіstskoi tvorchostі: pіdruchnik [Theory and methodology of journalistic creativity: textbook]. – 2-ge vid., pererob. і dop. – L'vіv: PAІS, 2004. – 268 s. [in Ukrainian] 8. Melo J.M., Assis F. Journalistic genres and formats: a classification model // Intercom–RBCC. – 2016. – V. 39, N1. – P. 39–54. 9. Kolesnichenko A.V. Prakticheskaia jurnalistika: uchebnoe posobie [Practical Journalism: a textbook]. – M.: Izd-vo Mosk. un-ta, 2010. – 192 s. [in Russian] 10. Pelt V.D. Differenciacia janrov gazetnoi publicistiki [Differentiation of genres of newspaper journalism]. – M.: Izd-vo Mosk. un-ta, 1984. – 120 s. [in Russian] 11. Tertychnyi A.A. Janry periodicheskoi pechati: uchebnoe posobie [Genres of periodicals: a textbook]. – Aspekt Press, 2006. – 312 s. [in Russian] 12. Qojabekova R.T. Baspasoz betіndegі taqyryptardyn frazeologialanu erekshelіgі (1991–2002 jj.) [Feature of phraseologization of topics on the pages of the press (1991–2002)]. – Turkistan: Turan, 2004. – 140 b. [in Kazakh] 13. Popov A.S. Sintaksicheskaia struktura sovremennyh gazetnyh zaglaviy i ee razvitie // V kn.: Razvitie sintaksisa sovremennogo russkogo iazyka [The syntactic structure of modern newspaper titles and its development // In: The development of the syntax of the modern Russian language]. – M.: Nauka, 1966. – S. 95–126. [in Russian] 14. Qaidar A.T. Qazaq terminologiasyna janasha kozqaras [A new approach to Kazakh terminology]. – Almaty: Rauan, 1993. – 240 b. [in Kazakh] 15. Qoshanova N., Jylqybai G. Syrtqy kornekі jarnamalar tіlіnіn orfografiasy [Spelling of the language of external visual ads] // Iasaui universitetіnіn Habarshysy. – 2023. – №2 (128). – B. 54–64. [in Kazakh] 16. Baitursynov A. Tіl tagylymy [Language lessons]. – Almaty: Ana tіlі, 1995. – 350 b. [in Kazakh] 17. Sairambaev T. Qazaq tіl bіlіmіnіn maselelerі: soz tіrkesі [Problems of Kazakh linguistics: phrase] / Jauapty red. O. Aitbaev. – Almaty: Arys, 2010. – 640 b. [in Kazakh] 18. Jolshaeva M.S. Qazіrgі qazaq tіlі: jai soilem sintaksisі: oqu quraly [Modern Kazakh language: simple sentence syntax: textbook]. – Almaty: Balausa, 2018. – 192 b 19. Qoshanova N. Qazіrgі qazaq tіlіndegі turaqty tіrkesterdіn sintaksistіk qyzmetі: oqu quraly [Syntactic function of regular expressions in the modern Kazakh language: textbook]. – Turkіstan: Turan baspasy, 2017. – 150 b. [in Kazakh] 20. Qazіrgі qazaq tіlіndegі sintaksistіk paradigmalar [Syntactic paradigms in the modern Kazakh language] / red. basq. J. Jaqypov. – Almaty: Memlekettіk tіldі damytu instituty, 2016. – 464 b. [in Kazakh]
