ҚАЗІРГІ АЙТЫС ТІЛІНІҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ (Арман Бердалин айтыстары негізінде)
4 5
Кілт сөздер:
фольклор, айтыс, Арман Бердалин, тапқырлық, суырыпсалмалық, рухани мұра, мақам, көркемдік тәсілдер, поэтикалық құрылым.Аңдатпа
Мақалада айтыс жанрының зерттелу барысы, бұрынғы және қазіргі айтыс өнерінің қалыптасуы мен дамуына Арқа өңірінің айтыскері Арман Бердалиннің қосқан үлесі сараланады. Арман Бердалиннің әдеби мұрасы бұрын-соңды толық зерттеу нысанына алынбағандықтан, ақынның Youtube желісінің қоры мен айтыс жинақтарында (антологияларда) жарияланған сөз жарыстары негізге алынды. Ең алдымен, С. Кенжеахметовтың, С. Қасқабасовтың және басқа да зерттеуші ғалымдардың айтыс туралы көзқарастары зерделенеді. А. Бердалиннің А. Жаппарқұловамен айтысы барысындағы тарихи тұлғаларды сөз етуін, атап айтқанда, А. Жаппарқұлова Махамбет ақынның мақамы бойынша жырлап, айтыста Махамбет, Дулат, Майлықожа ақындардың есімдерін атап, ел егемендігі жолында ақындық өнерімен ерен ерлік жасағанын айтса, А. Бердалиннің өз дәуірінде сөз бен ой өткірлігімен дараланған Яссауи, Фарабилермен қатар қойып салыстырғаны, қос ақынның әдеби көркемдегіш құралдарды ұтымды қолданғандары талданады. Сонымен қатар мақалада Арман Бердалиннің Балғынбек Имашевпен, Сара Тоқтамысова және басқа да замандас айтыскерлермен айтысы барысындағы сөз қолданыстары мен өзіндік қолтаңбалық ерекшеліктері байыпталады. Зерттеу барысында айтыскердің шығармашылық мәнері, көркемдік-стильдік машығы және өңірлік мақамдық ерекшеліктері ғылыми негізде сарапталады. Сондай-ақ айтыстың заманауи поэтикалық құрылымындағы жаңашылдық пен дәстүр жалғастығы да назардан тыс қалмайды.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Kenzheahmetuly S. Aitys. Traditional music of Kazakhs // Life and culture of Kazakh people. – Almaty: «Guide to Kazakhstan» Baur Publishing House, 2022. – P. 142-151.
Қасқабасов С. Жаназық. Әр жылғы зерттеулер. – Астана: Аударма, 2002. – 584 б.
Berdibayeva S. et all. Psychological nature of the art of aitys // Bulletin of National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. – 2020. – Vol. 1, №383, – P. 235–241. https://doi.org/10.32014/2020.2518-1467.999
Кожахметова Ж. Музыка казахского айтыса: Автореф. ... канд. искусств. – Алматы, 2010. – 32 с.
Мурсалимова Н. Жетісу ақындар айтысының жиналу тарихы (қолжазбалар негізінде) // Керуен. – 2022. – №2, 75-том. – Б. 14–24. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2021.1-07
Мұқанов С. Қазақтың XVIII–ХІХ ғасырдағы әдебиетінің тарихынан очерктер. Екінші басылым. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 241 б.
Saudbayeva М. et all. Social Information Exchange in Aitys Performances // Procedia - Social and Behavioral Science. – 2014. – Vol. 122. – P. 72–76. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.1305 8. Сейітжанов З.Н. Қазіргі айтыстың тақырыптық-идеялық және жанрлық ерекшеліктері // Керуен. – 2022. – №4, 77-том. – Б. 24–35. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.4-01
Tleuberdina G. et all. Value of loan words in the creation of the linguistic and literary world // Astra Salvensis. – 2021. – №1. – P. 59–65. 10. Бердалин А. Айтыстары. [Электрондық ресурс]. URL: https://www.youtube.com/watch?v=5qfqffni1v0&t=73s (date of access 10.12.2024)
Тлеубердина Г. Көкен Шәкеев әлемі: монография. – Астана: Алтын кітап, 2018. – 178 б.
Әлбеков Т. Жетісу ақындары. Зерттеулер. – Алматы: Әдебиет және өнер институты, 2012. – 220 б.
Жармұхамбетұлы М. Айтыс өлеңдерінің арғы тегі мен дамуы. – Алматы: Мұраттас, 2001. – 293 б.
Attfield R. Environmental Ethics: A Very Short Introduction. Illustrated edition. – Oxford, United Kingdom; New York: Oxford University Press, 2019. – 133 p.
Бердібаева С. Айтыс өнерінің этнопсихологиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2012. – 182 б.
REFERENCES
Kenzheahmetuly S. Aitys. Traditional music of Kazakhs // Life and culture of Kazakh people. – Almaty: «Guide to Kazakhstan» Baur Publishing House, 2022. – P. 142-151.
Qasqabasov S. Zhanazyq. Ar zhylgy zertteuler [Research for each year]. – Astana: Audarma, 2002. – 584 b. [in Kazakh]
Berdibayeva S. et all. Psychological nature of the art of aitys // Bulletin of National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. – 2020. – Vol. 1, №383, – P. 235–241. https://doi.org/10.32014/2020.2518-1467.999
Kozhahmetova Zh. Muzyka kazahskogo aitysa: Avtoref. ... kand. iskusstv. [The music of Kazakh aitys: Abstract.]. – Almaty, 2010. – 32 s. [in Russian]
Mursalimova N. Zhetіsu aqyndar aitysynyn zhinalu tarihy (qolzhazbalar negіzіnde) [History of the collection of Zhetysu Akyn aitys (based on manuscripts)] // Keruen. – 2022. – №2, 75-tom. – B. 14–24. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2021.1-07 [in Kazakh]
Muqanov S. Qazaqtyn XVIII–XІX gasyrdagy adebietіnіn tarihynan ocherkter [Essays on the history of Kazakh literature of the XVIII–XIX centuries]. Ekіnshі basylym. – Almaty: Qazaq universiteti, 2002. – 241 b. [in Kazakh] 7. Saudbayeva M. et all. Social Information Exchange in Aitys Performances // Procedia - Social and Behavioral Science. – 2014. – Vol. 122. – P. 72–76. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.1305
Seitzhanov Z.N. Qazіrgі aitystyn taqyryptyq-ideialyq zhane zhanrlyq erekshelіkterі [Thematic-ideological and genre features of modern aitys] // Keruen. – 2022. – №4, 77-tom. – B. 24–35. https://doi.org/10.53871/2078-8134.2022.4-01 [in Kazakh]
Tleuberdina G. et all. Value of loan words in the creation of the linguistic and literary world // Astra Salvensis. – 2021. – №1. – P. 59–65.
Berdalin A. Aitystary. [Electronic resource]. URL: https://www.youtube.com/watch?v=5qfqffni1v0&t=73s (date of access 10.12.2024) [in Kazakh]
Tleuberdina G. Koken Shakeev alemі: monografia [The world of Koken Shakeev: monograph]. – Astana: Altyn kіtap, 2018. – 178 b. [in Kazakh]
Albekov T. Zhetіsu aqyndary. Zertteuler [Zhetysu poets. Research]. – Almaty: Adebiet zhane oner instituty, 2012. – 220 b. [in Kazakh]
Zharmuhambetuly M. Aitys olenderіnіn argy tegі men damuy [The origin and development of aitys poems]. – Almaty: Murattas, 2001. – 293 b. [in Kazakh]
Attfield R. Environmental Ethics: A Very Short Introduction. Illustrated edition. – Oxford, United Kingdom; New York: Oxford University Press, 2019. – 133 p.
Berdіbaeva S. Aitys onerіnіn etnopsihologiasy [Ethnopsychology of aitys art]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2012. – 182 b. [in Kazakh]
