«Әйел» гендерлік концептісінің түркі паремиологиялық әлем бейнесіндегі интеллектуалдық көрінісі
7 8
Кілт сөздер:
гендерлік концепт, гендерлік концептосфера, интеллектуалдық бейнелену, паремиология, түркі тілдері, лингвомәдениеттану, лингвоконцептология, когнитивті лингвистика.Аңдатпа
Мақалада авторлардың гендерлік лингвистика, лингвомәдениеттану және лингвоконцептология саласындағы ғылыми зерттеулерінің бір бөлігі беріледі. Зерттеудің мақсаты: «әйел» гендерлік концептісінің түркі паремиологиялық бейнесінде зияткерлік таңбалануының құралдарын анықтап, негіздеу. Зерттеуде түркі тілдерінің гендерлік концептосферасында ұсынылған «әйел» гендерлік концептісінің зияткерлік көрінісінің лингвомәдени ерекшеліктері ашылады. «Әйел» концептісі зияткерлік сипаттама тұрғысынан түркі тілдерінің гендерлік таңбаланған паремиологиялық сөйлеу құралдары – мақал-мәтелдер (паремиялар) негізінде талданады. Осы мақсатта әйел бейнесінің зияткерлік ой-өрісі мен қасиет-қабілетін бейнелейтін гендерлік таңбаланған мақал-мәтелдерді іріктеп алу жүзеге асырылды. Зерттеу барысында салыстырмалы әдіске, концептіні лингвокогнитивті тұрғысынан талдауға, модельдеуге және «әйел» гендерлік концептісінің компонентін лингвомәдени тұрғысынан талдауға негізделген, «әйелдің» зияткерлік қасиеттерін көрсететін тілдік құралдардарды талдауға назар аударылды. «Әйел» гендерлік концептісі осы уақытқа дейін түркі лингвомәдениетіндегі зияткерлік сипаттама тұрғысынан арнайы зерттеу тақырыбы ретінде алынған жоқ. Түркі тілдеріндегі паремиологиялық материалдарда «әйел» концептісінің лингвомәдени ерекшеліктері көрсетіліп, нәтижесінде гендерлік құбылыстың зияткерлік сипаттамасы зерттеудің арнайы нысаны болып отыр. Мақала авторлары концепті мен гендерлік категорияларды анықтауда лингвоконцептология, концептосфера, гендерлік концептосфера және гендерлік лингвистика бойынша іргелі еңбектерге сүйенеді. Зерттеу нәтижесі бойынша төмендегідей негізгі тұжырымдар жасалды: паремияларға сүйене отырып, «әйел» гендерлік концептісінің зияткерлік қырының ерекшелігі көрсетілді; зияткерлік қасиетінің құралдары мен әсер етуші факторлары анықталып, сипатталды; түркі паремиологиясының ерекшеліктері, «әйел» концептісін гендерлік феномен және зияткерлік қасиеттерге ие тұлға ретінде бейнелеу анықталды; «әйел» мегаконцептісінің концептуалды құрылымына кіретін гендерлік макроконцептілердің зияткерлік қырларына салыстырмалы сипаттама жүргізілді. Бұл зерттеу жұмысы гендерлік концептілерді зерттеу әдістемесінің дамуы мен түркі тілдерінде сөйлеушілер әлемінің гендерлік бейнесін концептуалды зерттеу теориясы мен әдістемесіне үлес қосады.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Бабалар сөзі: мақал-мәтелдері. 65-том. – Астана: Фолиант, 2010. – 488 б.
Тұрманжанов Ө. Қазақтың мақалдары мен мәтелдері. 4-басылым. – Алматы: Білім, 2004. – 272 б. 3. Попова З.Д., Стернин И.А. Очерки по когнитивной лингвистике. – Воронеж: Истоки, 2001. – 191 с.
Лихачев Д.С. Концептосфера русского языка. В кн.: Русская словесность: антология / под ред. В.П. Нерознака. – М.: Academia, 1997. – С. 280–287.
Рыжкина А.А. О методах анализа концепта // Вестник ОГУ. – 2014. – №11 (172). – С. 117–120.
Воркачёв С.Г. Лингвокультурная концептология: становление и перспективы // Известия РАН. Серия литературы и языка. – 2007. – Т. 66, №2. – С. 13–22.
Гончарова Н.Н. Концепт – основная единица языковых картин мира // Известия Тульского государственного университета. Гуманитарные науки. – 2013. – №1. – С. 225–234.
Степанов Ю.С. Константы: словарь русской культуры. Изд. 2-е, испр. и доп. – М.: Академический Проект, 2001. – 990 c.
Алефиренко Н.Ф. Фразеологическое значение и концепт // Когнитивная семантика: Материалы II Международной школы – семинара по когнитивной лингвистике. 11-14 сентября 2000 г. В 2-х ч. – Ч.2. – Тамбов: Изд-во ТГУ, 2000. – С. 33–36.
Мистрюкова Е.В. Средства репрезентации концептов «мужественность» и «женственность» в современном английском языке: дис. ... канд. филол. наук. – Самара, 2005. – 229 с. 11. Shokym G., Burankulova E., Yessenova K., Sarbassova A., Baurzhan Kyzy B., Yerzhanova G. Representation of the “kyz” Gender Concept in the Turkic Linguistics // International Journal of Society, Culture and Language. – 2022. – №10(1). – P. 125–134. https://doi.org/10.22034/ijscl.2022.543085.2467
Шоқым Г.Т. Гендерлік лингвистика негіздері. – Алматы: Экономика, 2012. – 190 с.
Барашян В.К. Языковая репрезентация гендерных концептов: когнитивно-дискурсивный, семиотический и лингвокультурный аспекты. дис. ... канд. филол. наук. – Майкоп, 2020. – 210 с. 14. Нургазина А.Б., Тілеш Қ.Е., Аюпова Г.К. Художественный концепт «Форсайты» в пространстве текста и способы объективации его смысла // Вестник Евразийского гуманитарного института. – 2023. – №3. – С. 20–37. https://doi.org/10.55808/1999-4214.2023-3.02 REFERENCES
Babalar sozі: maqal-matelderі. 65-tom [The ancestor's word: proverbs and sayings. Volume 65]. – Astana: Foliant, 2010. – 488 b. [in Kazakh]
Turmanjanov O. Qazaqtyn maqaldary men matelderі [Kazakh proverbs and sayings]. 4-basylym. – Almaty: Bіlіm, 2004. – 272 b. [in Kazakh]
Popova Z.D., Sternin I.A. Ocherki po kognitivnoi lingvistike [Essays on cognitive linguistics]. – Voronej: Istoki, 2001. – 191 s. [in Russian]
Lihachev D.S. Konceptosfera russkogo iazyka. V kn.: Russkaia slovesnost: antologia [The conceptual sphere of the Russian language. In: Russian Literature: an Anthology] / pod red. V.P. Neroznaka. – M.: Academia, 1997. – S. 280–287. [in Russian]
Ryjkina A.A. O metodah analiza koncepta [About the methods of concept analysis] // Vestnik OGU. – 2014. – №11 (172). – S. 117–120. [in Russian]
Vorkachiov S.G. Lingvokulturnaia konceptologia: stanovlenie i perspektivy [Linguistic and cultural conceptology: formation and prospects] // Izvestia RAN. Seria literatury i iazyka. – 2007. – T. 66, №2. – S. 13–22. [in Russian]
Goncharova N.N. Koncept – osnovnaia edinica iazykovyh kartin mira [A concept is the basic unit of linguistic worldviews] // Izvestia Tulskogo gosudarstvennogo universiteta. Gumanitarnye nauki. – 2013. – №1. – S. 225–234. [in Russian]
Stepanov Iu.S. Konstanty: slovar russkoi kultury [Constants: dictionary of Russian Culture]. Izd. 2-e, ispr. i dop. – M.: Akademicheskiy Proekt, 2001. – 990 c. [in Russian]
Alefirenko N.F. Frazeologicheskoe znachenie i koncept [Phraseological meaning and concept] // Kognitivnaia semantika: Materialy II Mejdunarodnoi shkoly – seminara po kognitivnoi lingvistike. 11-14 sentiabria 2000 g. V 2-h ch. – Ch.2. – Tambov: Izd-vo TGU, 2000. – S. 33–36. [in Russian] 10. Mistriukova E.V. Sredstva reprezentacii konceptov «mujestvennost» i «jenstvennost» v sovremennom angliyskom yazyke: dis. ... kand. filol. nauk [Means of representing the concepts of “masculinity” and “femininity” in modern English: dis.]. – Samara, 2005. – 229 s. [in Russian]
Shokym G., Burankulova E., Yessenova K., Sarbassova A., Baurzhan Kyzy B., Yerzhanova G. Representation of the “kyz” Gender Concept in the Turkic Linguistics // International Journal of Society, Culture and Language. – 2022. – №10(1). – P. 125–134. https://doi.org/10.22034/ijscl.2022.543085.2467
Shoqym G.T. Genderlіk lingvistika negіzderі [Fundamentals of gender linguistics]. – Almaty: Ekonomika, 2012. – 190 s. [in Kazakh]
Barashian V.K. Iazykovaia reprezentacia gendernyh konceptov: kognitivno-diskursivnyi, semioticheskiy i lingvokulturnyi aspekty. dis. ... kand. filol. nauk [Linguistic representation of gender concepts: cognitive-discursive, semiotic and linguocultural aspects. dis.]. – Maikop, 2020. – 210 s. [in Russian]
Nurgazina A.B., Tіlesh Q.E., Aiupova G.K. Hudojestvennyi koncept «Forsaity» v prostranstve teksta i sposoby obiektivacii ego smysla [The artistic concept of "Foresight" in the space of the text and the ways of objectification of its meaning] // Vestnik Evraziyskogo gumanitarnogo instituta. – 2023. – №3. – S. 20–37. https://doi.org/10.55808/1999-4214.2023-3.02 [in Russian]
