Türk paremiyolojik dünyası imajında toplumsal cinsiyet kavramının »kadın "ın entelektüel ifadesi
7 8
Anahtar Kelimeler:
toplumsal cinsiyet kavramı, toplumsal cinsiyet konseptosferi, entelektüel yansıma, paremiyoloji, Türk dilleri, linguokültüroloji, linguokonseptoloji, bilişsel dilbilim.Özet
Bu makalede yazarların toplumsal cinsiyet dilbilimi, linguokültüroloji ve linguokonseptoloji alanlarındaki bilimsel çalışmalarının bir bölümü sunulmaktadır.
Araştırmanın amacı: Türk atasözleri bağlamında "kadın" toplumsal cinsiyet kavramının entelektüel yansımasını sağlayan dilsel araçları belirlemek ve temellendirmektir. Çalışmada Türk dillerinin toplumsal cinsiyet konseptosferasında yer alan “kadın” toplumsal cinsiyet kavramının entelektüel görünümüne ilişkin linguokültürel özellikler ortaya konulmuştur.
"Kadın" konsepti, entelektüel nitelik açısından Türk dillerinde toplumsal cinsiyetle işaretlenmiş atasözleri ve deyimler (paremiyalar) temelinde incelenmiştir. Bu doğrultuda, kadının entelektüel düşünce yapısı ve zihinsel niteliklerini yansıtan toplumsal cinsiyetle işaretlenmiş paremiyaların seçimi gerçekleştirilmiştir.
Araştırma sürecinde karşılaştırmalı yöntem, konseptin linguokognitif açıdan analizi, modellenmesi ve “kadın” kavramının bileşenlerinin linguokültürel açıdan değerlendirilmesi gibi yaklaşımlar esas alınmış, kadının entelektüel özelliklerini yansıtan dilsel araçlar analiz edilmiştir.
“Kadın” toplumsal cinsiyet konsepti, şimdiye dek Türk halklarının linguokültürel dünyasında entelektüel nitelik açısından özel bir araştırma nesnesi olarak ele alınmamıştır. Bu makalede Türk dillerindeki paremiyolojik verilerde “kadın” konseptinin linguokültürel özellikleri gösterilmiş, sonuç olarak toplumsal cinsiyet olgusunun entelektüel yönü özgün araştırma nesnesi ретінде belirlenmiştir.
Makale yazarları, konsept ve toplumsal cinsiyet kategorilerini tanımlarken linguokonseptoloji, konseptosfer, toplumsal cinsiyet konseptosferi ve toplumsal cinsiyet dilbilimi konularındaki temel çalışmalara dayanmaktadır.
Araştırma sonucunda şu temel bulgular elde edilmiştir:
– Paremiyalara dayanarak “kadın” toplumsal cinsiyet kavramının entelektüel yönü ortaya konmuştur;
– Bu yönü belirleyen dilsel araçlar ve etkileyici faktörler açıklanmıştır;
– Türk paremiyolojisinin özellikleri ile birlikte “kadın” kavramı, toplumsal cinsiyet olgusu ve entelektüel niteliğe sahip birey olarak betimlenmiştir;
– “Kadın” megakonseptine dâhil olan toplumsal cinsiyet makrokonseptlerinin entelektüel yönlerine karşılaştırmalı değerlendirme yapılmıştır.
Bu çalışma, toplumsal cinsiyet konseptlerinin incelenme yöntemlerinin gelişimine katkı sağlayarak, Türk dillerinde konuşan toplulukların toplumsal cinsiyet temelli dünya görüşünü kavramsal düzlemde incelemeye yönelik kuramsal ve metodolojik temellere katkıda bulunmaktadır.
Referanslar
BIBLIOGRAPHY
Бабалар сөзі: мақал-мәтелдері. 65-том. – Астана: Фолиант, 2010. – 488 б.
Тұрманжанов Ө. Қазақтың мақалдары мен мәтелдері. 4-басылым. – Алматы: Білім, 2004. – 272 б. 3. Попова З.Д., Стернин И.А. Очерки по когнитивной лингвистике. – Воронеж: Истоки, 2001. – 191 с.
Лихачев Д.С. Концептосфера русского языка. В кн.: Русская словесность: антология / под ред. В.П. Нерознака. – М.: Academia, 1997. – С. 280–287.
Рыжкина А.А. О методах анализа концепта // Вестник ОГУ. – 2014. – №11 (172). – С. 117–120.
Воркачёв С.Г. Лингвокультурная концептология: становление и перспективы // Известия РАН. Серия литературы и языка. – 2007. – Т. 66, №2. – С. 13–22.
Гончарова Н.Н. Концепт – основная единица языковых картин мира // Известия Тульского государственного университета. Гуманитарные науки. – 2013. – №1. – С. 225–234.
Степанов Ю.С. Константы: словарь русской культуры. Изд. 2-е, испр. и доп. – М.: Академический Проект, 2001. – 990 c.
Алефиренко Н.Ф. Фразеологическое значение и концепт // Когнитивная семантика: Материалы II Международной школы – семинара по когнитивной лингвистике. 11-14 сентября 2000 г. В 2-х ч. – Ч.2. – Тамбов: Изд-во ТГУ, 2000. – С. 33–36.
Мистрюкова Е.В. Средства репрезентации концептов «мужественность» и «женственность» в современном английском языке: дис. ... канд. филол. наук. – Самара, 2005. – 229 с. 11. Shokym G., Burankulova E., Yessenova K., Sarbassova A., Baurzhan Kyzy B., Yerzhanova G. Representation of the “kyz” Gender Concept in the Turkic Linguistics // International Journal of Society, Culture and Language. – 2022. – №10(1). – P. 125–134. https://doi.org/10.22034/ijscl.2022.543085.2467
Шоқым Г.Т. Гендерлік лингвистика негіздері. – Алматы: Экономика, 2012. – 190 с.
Барашян В.К. Языковая репрезентация гендерных концептов: когнитивно-дискурсивный, семиотический и лингвокультурный аспекты. дис. ... канд. филол. наук. – Майкоп, 2020. – 210 с. 14. Нургазина А.Б., Тілеш Қ.Е., Аюпова Г.К. Художественный концепт «Форсайты» в пространстве текста и способы объективации его смысла // Вестник Евразийского гуманитарного института. – 2023. – №3. – С. 20–37. https://doi.org/10.55808/1999-4214.2023-3.02 REFERENCES
Babalar sozі: maqal-matelderі. 65-tom [The ancestor's word: proverbs and sayings. Volume 65]. – Astana: Foliant, 2010. – 488 b. [in Kazakh]
Turmanjanov O. Qazaqtyn maqaldary men matelderі [Kazakh proverbs and sayings]. 4-basylym. – Almaty: Bіlіm, 2004. – 272 b. [in Kazakh]
Popova Z.D., Sternin I.A. Ocherki po kognitivnoi lingvistike [Essays on cognitive linguistics]. – Voronej: Istoki, 2001. – 191 s. [in Russian]
Lihachev D.S. Konceptosfera russkogo iazyka. V kn.: Russkaia slovesnost: antologia [The conceptual sphere of the Russian language. In: Russian Literature: an Anthology] / pod red. V.P. Neroznaka. – M.: Academia, 1997. – S. 280–287. [in Russian]
Ryjkina A.A. O metodah analiza koncepta [About the methods of concept analysis] // Vestnik OGU. – 2014. – №11 (172). – S. 117–120. [in Russian]
Vorkachiov S.G. Lingvokulturnaia konceptologia: stanovlenie i perspektivy [Linguistic and cultural conceptology: formation and prospects] // Izvestia RAN. Seria literatury i iazyka. – 2007. – T. 66, №2. – S. 13–22. [in Russian]
Goncharova N.N. Koncept – osnovnaia edinica iazykovyh kartin mira [A concept is the basic unit of linguistic worldviews] // Izvestia Tulskogo gosudarstvennogo universiteta. Gumanitarnye nauki. – 2013. – №1. – S. 225–234. [in Russian]
Stepanov Iu.S. Konstanty: slovar russkoi kultury [Constants: dictionary of Russian Culture]. Izd. 2-e, ispr. i dop. – M.: Akademicheskiy Proekt, 2001. – 990 c. [in Russian]
Alefirenko N.F. Frazeologicheskoe znachenie i koncept [Phraseological meaning and concept] // Kognitivnaia semantika: Materialy II Mejdunarodnoi shkoly – seminara po kognitivnoi lingvistike. 11-14 sentiabria 2000 g. V 2-h ch. – Ch.2. – Tambov: Izd-vo TGU, 2000. – S. 33–36. [in Russian] 10. Mistriukova E.V. Sredstva reprezentacii konceptov «mujestvennost» i «jenstvennost» v sovremennom angliyskom yazyke: dis. ... kand. filol. nauk [Means of representing the concepts of “masculinity” and “femininity” in modern English: dis.]. – Samara, 2005. – 229 s. [in Russian]
Shokym G., Burankulova E., Yessenova K., Sarbassova A., Baurzhan Kyzy B., Yerzhanova G. Representation of the “kyz” Gender Concept in the Turkic Linguistics // International Journal of Society, Culture and Language. – 2022. – №10(1). – P. 125–134. https://doi.org/10.22034/ijscl.2022.543085.2467
Shoqym G.T. Genderlіk lingvistika negіzderі [Fundamentals of gender linguistics]. – Almaty: Ekonomika, 2012. – 190 s. [in Kazakh]
Barashian V.K. Iazykovaia reprezentacia gendernyh konceptov: kognitivno-diskursivnyi, semioticheskiy i lingvokulturnyi aspekty. dis. ... kand. filol. nauk [Linguistic representation of gender concepts: cognitive-discursive, semiotic and linguocultural aspects. dis.]. – Maikop, 2020. – 210 s. [in Russian]
Nurgazina A.B., Tіlesh Q.E., Aiupova G.K. Hudojestvennyi koncept «Forsaity» v prostranstve teksta i sposoby obiektivacii ego smysla [The artistic concept of "Foresight" in the space of the text and the ways of objectification of its meaning] // Vestnik Evraziyskogo gumanitarnogo instituta. – 2023. – №3. – S. 20–37. https://doi.org/10.55808/1999-4214.2023-3.02 [in Russian]
