Nogayca'da bazı sözcüksel birimlerin anlamsallaştırılması
7 9
Anahtar Kelimeler:
Tarihî-karşılaştırmalı yöntem, Nogay Türkçesi, ortak Türk dili birimleri, leksik-semantik yaklaşım, semantizasyon.Özet
Bu makalede, Kıpçak dilleri koluna ait akraba Nogay Türkçesindeki bazı dilsel birimlerin anlamsal yapısı ele alınmıştır.
Çalışmamızın temel amacı – Türk dillerinin karşılaştırmalı dil bilimi, lexikoloji ve semasioloji gibi alanlarını genişleterek, anlamın genel yasalarını ve semantizasyon sürecini incelemektir.
Akraba dilleri karşılaştırmalı-tarihsel yöntemle analiz etmek, günümüz dilbiliminde önemini koruyan bir alandır. Bu bilimsel makalede, çağdaş dilbilimin yeni yönelimlerine uygun olarak, Türk dillerindeki ulusal kimliği, dilin kümülatif işlevini ortak dil birimleri, deyimler ve paremiolojik unsurlar aracılığıyla yansıtma fikri ele alınmıştır.
Makale kapsamında, Nogay Türkçesinin açıklamalı sözlüğünden seçilen nizam, kazna (hazine), nışan, seyir, tatım ve tör kelimeleri üzerinde anlamsal analiz yapılmıştır. Araştırma sonucunda, Kazakça ve Nogayca dil verileri temelinde, ortak dilsel birimlerdeki anlamın daralma-genişleme, anlamın yenilenme-belirsizleşme süreçleri ve çeşitli alternatif konotasyonlar ortaya konmuştur.
Türk dilleri arasında yok olma riski taşıyan Nogay Türkçesinin incelenmesi ve semasioloji gibi güncel bilimsel açıklamalara ihtiyaç duyan bir alanı kapsaması, bu makalenin bilimsel önemini artırmaktadır.
Makale süresince ele alınan dilsel birimlerin semantik yapı oluşturma potansiyeli ve bazı kelimelerin belirli durumsal anlamlarının değişimi değerlendirilmiştir. Karşılaştırmalı anlamsal analiz, anlam bileşenlerinin tümünü statik biçimde ortaya koymaya yardımcı olmuştur.
Bu araştırma yönüyle, çalışmanın hem teorik hem de pratik açıdan gelecekteki araştırmacılara faydalı olacağı kesindir.
Referanslar
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Оразов М. Қазақ тілінің семантикасы. – Алматы: Рауан, 1991. – 216 б. 2. Vicente A. What words mean and express: semantics and pragmatics of kind terms and verbs // Journal of Pragmatics. – 2017. – №117. – P. 231–244. https://doi.org/10.1016/j.pragma.2017.07.007 3. Dikmen F., Guerzoni E., Demirok Ö. When tense shifts presuppositions: hani and monstrous semantics // Nat Lang Semantics. – 2024. – 32. –P. 231–268. https://doi.org/10.1007/s11050-023-09215-y
Ибраимова Ж.Т., Нұртілеуова С.Р., Мужигова Г.М. Қатысымдық мағына – семантикадағы өзекті мәселелердің бірі // Торайғыров университетінің Хабаршысы. Филология сериясы. – 2024. – №2. – Б. 210–222. https://doi.org/10.48081/YANV3714
Сейітбекова А., Көбденова Г. Тарихи этномәдени-семантикалық белгіленім әзірлемесі (орта ғасыр және фольклорлық мұралары материалдары негізінде) //Абылай хан атындағы ҚазХҚжәнеӘТУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2024. – №3, Том 74. – Б. 257–272. https://doi.org/10.48371/PHILS.2024.3.74.015
Şehriyar G. Nogay Dili Sorunu ve Nogaycadan Çeviri // Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi / International Journal of Turkic Dialects (TÜRKLAD). – 2024. – №8, Cilt, 1. – S. 101–108. https://doi.org/10.30563/turklad.1477184 7. Ainabek A., Abdualiuly B., Molgazhdarov K., Artymbayeva B., Aubakirova A., Zhuanyshpaeva S. Effects of Language Learning Strategies on Teaching Toponyms and Folk Geography Terms in Kazakh and Nogai Languages // Journal of Ethnic and Cultural Studies. – 2024. – №11(2). – P. 140–163. https://doi. .org/10.29333/ejecs/2071 8. Ногайско-русский словарь / под ред. Н.А. Баскакова. – М.: Государственное издательство иностранных и национальных словарей, 1963. – 560 с.
Шихмурзаев Д.М. Ногайско-русский фразеологический словарь. – Махачкала: ООО «Издательство НИИ педагогики», 2006. – 296 с. 10. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. / Құраст: М. Малбақов, Қ. Есенова, Б. Хинаят және т.б. – Алматы: Арыс, 2011. – 800 б.
Ногай халк йырлары (Ногайские народные песни) / сост. Калмыкова С.А. – М.: Наука, 1969. – 215 с.
Салқынбай А.Б. Қазақ тілінің сөзжасам сөздігі. 2-3-бөлім. – Алматы: Қазақ ун-ті, 2016. – 417 б. 13. Kubbealtı Lugatı. (n.d.). Gizlilik politikası. Lugatim.com. [Электронды ресурс]. https://lugatim.com/gizlilik-politikasi (қаралған күні 27.12.2024)
Оңдасынов Н.Д. Арабша-қазақша түсіндірме сөздік. 1-том. – Алматы: Мектеп, 1984. – 255 б.
Muratbek B.K. Lexical-Semantic System of Words Common in Modern Turkish and Kazakh // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №1(127). – Б. 46–57. https://doi.org/10.47526/2023-1/2664-0686.04
REFERENCES
Orazov M. Qazaq tіlіnіn semantikasy [Semantics of the Kazakh Language]. – Almaty: Rauan, 1991. – 216 b. [in Kazakh]
Vicente A. What words mean and express: semantics and pragmatics of kind terms and verbs // Journal of Pragmatics. – 2017. – №117. – P. 231–244. https://doi.org/10.1016/j.pragma.2017.07.007
Dikmen F., Guerzoni E., Demirok Ö. When tense shifts presuppositions: hani and monstrous semantics // Nat Lang Semantics. – 2024. – 32. –P. 231–268. https://doi.org/10.1007/s11050-023-09215-y
Ibraimova Zh.T., Nurtіleuova S.R., Muzhigova G.M. Qatysymdyq magyna – semantikadagy ozektі maselelerdіn bіrі [Communicative semantics is one of the most pressing problems in semantics] // Toraigyrov universitetіnіn Habarshysy. Filologia seriasy. – 2024. – №2. – B. 210–222. https://doi.org/10.48081/YANV3714 [in Kazakh]
Seiіtbekova A., Kobdenova G. Tarihi etnomadeni-semantikalyq belgіlenіm azіrlemesі (orta gasyr zhane folklorlyq muralary materialdary negіzіnde) [Development of ethnocultural semantic markup (based on the material of medieval and folklore heritage)] //Abylai han atyndagy QazHQzhaneATU Habarshysy. Filologia seriasy. – 2024. – №3, Tom 74. – B. 257–272. https://doi.org/10.48371/PHILS.2024.3.74.015 [in Kazakh]
Şehriyar G. Nogay Dili Sorunu ve Nogaycadan Çeviri [The question of Nogai language and translation from Nogai] // Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi / International Journal of Turkic Dialects (TÜRKLAD). – 2024. – №8, Cilt, 1. – S. 101–108. https://doi.org/10.30563/turklad.1477184 [in Turkish]
Ainabek A., Abdualiuly B., Molgazhdarov K., Artymbayeva B., Aubakirova A., Zhuanyshpaeva S. Effects of Language Learning Strategies on Teaching Toponyms and Folk Geography Terms in Kazakh and Nogai Languages // Journal of Ethnic and Cultural Studies. – 2024. – №11(2). – P. 140–163. https://doi.org/10.29333/ejecs/2071
Nogaisko-russkiy slovar [Nogai-Russian dictionary] / pod red. N.A. Baskakova. – M.: Gosudarstvennoe izdatelstvo inostrannyh i nacionalnyh slovarei, 1963. – 560 s. [in Russian]
Shihmurzaev D.M. Nogaisko-russkiy frazeologicheskiy slovar [Nogai-Russian phraseological dictionary]. – Mahachkala: OOO «Izdatelstvo NII pedagogiki», 2006. – 296 s. [in Russian]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі. On bes tomdyq [Dictionary of the Kazakh Literary Language. Fifteen Volumes] / Qurast: M. Malbaqov, Q. Esenova, B. Hinaiat zhane t.b. – Almaty: Arys, 2011. – 800 b. [in Kazakh]
Nogai halk jyrlary (Nogaiskie narodnye pesni) [Nogai Folk Songs] / sost. Kalmykova S.A. – M.: Nauka, 1969. – 215 s. [in Russian]
Salqynbai A.B. Qazaq tіlіnіn sozjasam sozdіgі. 2-3-bolіm [Dictionary of Word formation of the Kazakh language. Episode 2-3]. – Almaty: Qazaq un-tі, 2016. – 417 b. [in Kazakh]
Kubbealtı Lugatı. (n.d.). Gizlilik politikası. Lugatim.com. [Electronic resource]. https://lugatim.com/gizlilik-politikasi (qaralgan kunі 27.12.2024) [in Turkish]
Ondasynov N.D. Arabsha-qazaqsha tusіndіrme sozdіk. 1-tom [Arabic–Kazakh Explanatory Dictionary. Volume 1]. – Almaty: Mektep, 1984. – 255 b. [in Kazakh]
Muratbek B.K. Lexical-Semantic System of Words Common in Modern Turkish and Kazakh // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №1(127). – B. 46–57. https://doi.org/10.47526/2023-1/2664-0686.04
