YASAVİ'NİN HİKMETLERİNDE DİLSEL ÖZELLİKLER ÜZERİNE ÇALIŞMALAR
4 4
Anahtar Kelimeler:
Yesevî, Divân-ı Hikmet, maneviyat, yazma eser, değer, kültürel söz varlığı.Özet
Bu makalede yazarlar, Türk halklarının ortak miraslarından biri olan "Divân-ı Hikmet" / "Hikmetler"in dilsel özelliklerine dair yurt içi ve yurt dışında yayımlanan araştırmaları ve bilimsel görüşleri inceleyip analiz etmektedir.
Özellikle P.M. Melioranskiy, K. Zaleman, S.E. Malov, A.K. Borovkov, F. Köprülü, A.N. Kononov gibi isimlerden başlayarak; Özbek, Başkurt edebiyat araştırmacıları olan E. Necep, K. Eraslan, N. Mallaev, İ. Hakkul, S. Seyfullah, N. Hasan, G. Husayinov ile birlikte Р. Sızdık, Қ. Jubanov, М. Jarmuhamedov, S. Dauıtulı, S. Ötebekov gibi Kazakistanlı Yesevî uzmanlarının "Hikmetler"deki dilsel özelliklere dair görüşleri bilimsel bir bakış açısıyla değerlendirilmektedir.
Öncelikle, "Hikmetler"in en eski el yazmasının hangisi olduğuna ilişkin Yesevî uzmanları arasındaki görüş ayrılıkları ve bu konudaki fikir çeşitliliği ele alınmaktadır. 11. yüzyılın mirası olan bu eserlerin müridler aracılığıyla sözlü olarak aktarılıp, 15. yüzyıldaki yazma nüshalara ulaşana dek sayısal ve niteliksel değişikliklere uğradığına dair araştırmalara genel bir bakış sunulmaktadır.
Ahmed Hazinî ile öğrencisi arasındaki manevi uyum çerçevesinde, "Hikmetler"deki metinlerin hangi yazara ait olduğuna dair belgeler irdelenmektedir. "Hikmetler"in kaç beyitinin doğrudan Yesevî'ye ait olduğu sorusuna cevap aranarak, bu bağlamda hem yerli hem yabancı bilim insanlarının dilsel çözümlemelerine dayalı çıkarımları incelenmektedir.
Türkiye, Özbekistan ve Kazakistan’da "Divân-ı Hikmet" üzerine genel değerlendirmeler yapan araştırmacıların görüşleri karşılaştırmalı olarak analiz edilmektedir.
Referanslar
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Сыздық Р. Ясауи «Хикметтерінің» тілі. Көп томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Ел-шежіре, 2014. – 665 б.
Қыдыр Т.Е. Дешті Қыпшақ даласындағы ислами әдебиет (Ислам, иман және ихсан мәселелерінің жырлану ерекшеліктері): монография. – Астана: «Рухани құндылықтарды қолдау қоры» корпоративтік қоры, 2018. – 200 б.
Құрышжанов Ә. Қожа Ахмет Ясауи шығармаларын зерттеудің кейбір мәселелері // ҚР ҰҒА хабарлары. Тіл, әдебиет сериясы. – 1994. – №5. – Б. 24–33.
Боровков А.К. Очерки по истории узбекского языка (Определение языка хикматов Ахмада Ясеви) // Советское востоковедение. – 1948. – Вып.5. – С. 229–250.
Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2010. – 608 б.
Абусеитова М.Х. Предисловие // Собрание фетв по обоснованию зикра джахр и сама. / Сост.: Б.М. Бабажанов, С.А. Мухаммадинов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2008. – 280 с.
Сағидолда Г., Сарекенова Қ., Сапарниязова М. Ясауи «Хикметтері» тілінің когнитивтік құрылымы: «Иман» тұжырымдамасы // Еуразия гуманитарлық институты хабаршысы. – 2023. – №3. – Б. 56–71. https://doi.org/10.55808/1999-4214.2023-3.04
Көшенова Ғ.И. Ахмед Хазини және Қожа Ахмед Яссауи жолы: монография. – Алматы: Эверо, 2021. – 180 б.
Гордлевский В.А. Ходжа Ахмед Ясеви // Избранные соч. – Т.III. – М.: Изд. Восточной литературы, 1962. – С. 361–368.
Яссави // Узбекистон Миллий энциклопедияси. Т. Х. – Ташкент: Давлат илмий нашриёти, 2005.– С. 412–413.
Devellioglu F. Osmanlica – Türkçe Ansiklopedik Lugat. – Ankara: Aydin, 2002. – 970 s.
Бейлур Ш. Қожа Ахмет Ясауи және «Диуани хикметке» байланысты Түркия мен Қазақстандағы зерттеулер // Түркология. – 2021. – №3(107). – Б. 31–43.
Утебеков С. «Диуани хикметтің» тілдік және стильдік ерекшеліктері жайындағы зерттеулер мен ғылыми тұжырымдар // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №3 (129). – Б. 7–23. https://doi.org/10.47526/2023-3/2664-0686.01.
Сыздық Р. Ясауи тілінің қыпшақтық-оғұздық негізі // Түркология. – 2002. – №2. – Б. 106–110. 15. Köprülü M.F. Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. – Ankara: Diyanet İşleri Bşk, 1991. – 560 s.
REFERENCES
Syzdyq R. Iasaui «Hikmetterіnіn» tіlі [The language of the “Hikmets” of Yassawi]. Kop tomdyq shygarmalar zhinagy. – Almaty: El-shezhіre, 2014. – 665 b. [in Kazakh] 2. Qydyr T.E. Deshtі Qypshaq dalasyndagy islami adebiet (Islam, iman zhane ihsan maselelerіnіn zhyrlanu erekshelіkterі): monografia [Islamic literature in the Desht Kipchak steppe (features of singing the problems of Islam, faith and Ihsan): monograph]. – Astana: «Ruhani qundylyqtardy qoldau qory» korporativtіk qory, 2018. – 200 b. [in Kazakh]
Quryshzhanov A. Qozha Ahmet Iasaui shygarmalaryn zertteudіn keibіr maselelerі [Some issues of studying the works of Khoja Akhmet Yasawi] // QR UGA habarlary. Tіl, adebiet seriasy. – 1994. – №5. – B. 24–33. [in Kazakh]
Borovkov A.K. Ocherki po istorii uzbekskogo iazyka (Opredelenie iazyka hikmatov Ahmada Iasevi) [Essays on the History of the Uzbek Language (Definition of the Language of the Hikmats of Akhmad Yasevi)] // Sovetskoe vostokovedenie. – 1948. – Vyp.5. – S. 229–250. [in Russian]
Zhubanov Q. Qazaq tіlі zhonіndegі zertteuler [Researchers in the Kazakh language]. – Almaty: Memlekettіk tіldі damytu instituty, 2010. – 608 b. [in Kazakh]
Abuseitova M.H. Predislovie // Sobranie fetv po obosnovaniu zikra dzhahr i sama [Preface // A collection of fatwas justifying dhikr jahr and sama] / Sost.: B.M. Babazhanov, S.A. Muhammadinov. – Almaty: Daik-Press, 2008. – 280 s. [in Russian]
Sagidolda G., Sarekenova Q., Saparniazova M. Iasaui «Hikmetterі» tіlіnіn kognitivtіk qurylymy: «Iman» tuzhyrymdamasy [Cognitive structure of the language of Yasawi's “Wisdoms”: the concept of “Faith”] // Eurazia gumanitarlyq instituty habarshysy. – 2023. – №3. – B. 56–71. https://doi.org/10.55808/1999-4214.2023-3.04 [in Kazakh]
Koshenova G.I. Ahmed Hazini zhane Qozha Ahmed Iassaui zholy: monografia [The path of Akhmet Khazini and Khoja Akhmet Yasawi: a monograph]. – Almaty: Evero, 2021. – 180 b. [in Kazakh]
Gordlevskiy V.A. Hodzha Ahmed Iasevi // Izbrannye soch. [Khoja Ahmed Yasevi // Selected works]. – T.III. – M.: Izd. Vostochnoi literatury, 1962. – S. 361–368. [in Russian]
Iassavi // Uzbekiston Milliy enciklopediasi. T. X. [National Encyclopedia of Uzbekistan. T. X.]. – Tashkent: Davlat ilmi nashrioti, 2005.– S. 412–413. [in Uzbek]
Devellioglu F. Osmanlica – Türkçe Ansiklopedik Lugat [Ottoman – Turkish Encyclopedic Dictionary]. – Ankara: Aydin, 2002. – 970 s. [in Turkish]
Beilur Sh. Qozha Ahmet Iasaui zhane «Diuani hikmetke» bailanysty Turkia men Qazaqstandagy zertteuler [Khoja Ahmed Yasawi and Diwani Hikmet studies in Turkey and Kazakhstan] // Turkologia. – 2021. – №3(107). – B. 31–43. [in Kazakh]
Utebekov S. «Diuani hikmettіn» tіldіk zhane stildіk erekshelіkterі zhaiyndagy zertteuler men gylymi tuzhyrymdar [Research and scientific conclusions on the linguistic and stylistic features of “Diwani Hikmet”] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №3 (129). – B. 7–23. https://doi.org/10.47526/2023-3/2664-0686.01. [in Kazakh]
Syzdyq R. Iasaui tіlіnіn qypshaqtyq-oguzdyq negіzі [Kipchak-Oguz basis of the Yassawi language] // Turkologia. – 2002. – №2. – B. 106–110. [in Kazakh]
Köprülü M.F. Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar [The first Sufis in Turkish literature]. – Ankara: Diyanet İşleri Bşk, 1991. – 560 s. [in Turkish]
