Ағылшын, орыс және қазақ тілді БАҚ-тағы қақтығысогендердің трансфері
5 5
Кілт сөздер:
қақтығысоген, медиадискурс, тілдерарасы трансфер; мәдени-прагматикалық бейімделу, сыни дискурс-талдау, қазақтілді медиа.Аңдатпа
Мақалада ағылшын, орыс және қазақ тілдеріндегі медиадискурста қақтығыстық мағына жүктелген тілдік бірліктердің (қақтығысогендердің) трансфері мен прагматикалық бейімделу механизмдері қарастырылады. Ақпараттық кеңістіктің жаһандануына және идеологиялық жіктелудің күшеюіне байланысты, әртүрлі мәдени-тілдік контекстілер арасында қақтығыстық формулалардың ауысуы және олардың мағына жағынан өзгеріске ұшырауы өзекті зерттеу нысанына айналуда. Зерттеуде қарсы тұруға итермелейтін, қоғамдық санада қарама-қарсы ұстанымдарды қалыптастыратын риторикалық құрылымдар мен лексемаларға ерекше назар аударылады.
Зерттеу әдістемесі сыни дискурс-талдау, компоненттік және прагмалингвистикалық талдау, сандық контент-талдау және лингвомәдени салыстыру әдістерінің кешеніне негізделген. Эмпирикалық материал 2023–2024 жылдары жарық көрген 90 медиаматериалдан құралды: ағылшын тілінде – BBC және CNN, орыс тілінде – Коммерсант және Известия, қазақ тілінде – Айқын және Егемен Қазақстан басылымдары.
Салыстырмалы талдау нәтижесінде үш түрлі медиамәдениетте қақтығысогендердің қолданылу ерекшеліктері анықталды. Орыс тілді медиада тікелей агрессия мен идеологиялық айқындық басым болса, ағылшын тіліндегі мәтіндерде ресми-құқықтық бағалау басым келеді. Қазақ тілді дискурста қақтығыс риторикасы әдептілік пен мәдени құндылықтарға бейімделіп, жанама әрі жұмсақ формада беріледі. Алғаш рет қазақ лингвомәдениетіне тән қақтығысоген термині ғылыми айналымға енгізіліп отыр. Бұл ұғым тілдік бірліктің қақтығыстық әлеуетін бейнелеу үшін семантикалық жағынан дәл әрі прагматикалық тұрғыдан негізделген балама ретінде ұсынылады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы – үш түрлі медиакеңістіктегі қақтығыстық дискурстың мәдени-прагматикалық табиғатын кешенді түрде сипаттауында. Алынған нәтижелер медиамәтіндерді сараптау, сыни тұрғыдан оқу дағдыларын дамыту және көптілді ақпараттық кеңістікте этикалы
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Fairclough N. Language and power. – London: Longman, 1989. – 258 p.
Fairclough N. Analyzing discourse: textual analysis for social research. – London: Routledge, 2003. – 272 p. https://doi.org/10.4324/9780203697078
Tannen D. That’s not what I meant!: how conversational style makes or breaks relationships. – New York: Ballantine Books, 1992. – 216 p.
Tannen D. The argument culture: stopping America’s war of words // Journal of Pragmatics. – 1999. – Vol. 31, №4. – P. 875–881. https://doi.org/10.1016/S0378-2166(98)00101-5
Austin J.L. How to do things with words. – Oxford: Clarendon Press, 1962. – 168 p.
Searle J.R. Speech acts: an essay in the philosophy of language. – Cambridge: Cambridge University Press, 1969. – 203 p. https://doi.org/10.1017/CBO9781139173438
Седов К.Ф. Психолингвистические аспекты конфликтной коммуникации // Современная психолингвистика. – 2007. – Т. 8, №2. – С. 56–72.
Кожина М.Н. Риторические аспекты конфликтной коммуникации в российской социолингвистике // Филологический журнал. – 2008. – Т. 14, №1. – С. 95–108.
Hjarvard S. The mediatization of culture and society. – London: Routledge, 2013. – 210 p. https://doi.org/10.4324/9780203155363
Wierzbicka A. Semantics: primes and universals. – Oxford: Oxford University Press, 1996. – 496 p.
Samovar L.A., Porter R.E. Communication between cultures. – Belmont (CA): Wadsworth, 2004. – 408 p.
Баранов А.А. Конфликтогенная лексика в политическом дискурсе // Политическая лингвистика. – 2007. – №2. – С. 20–31.
Van Dijk T.A. Ideology: a multidisciplinary approach. – London: SAGE Publications, 1998. – 242 p. https://doi.org/10.4135/9781446217856
Van Dijk T.A. Discourse and manipulation // Discourse & Society. – 2006. – Vol. 17, №2. – P. 359–383. https://doi.org/10.1177/0957926506060250
Кусайынова Д.И. Казахско-русский медиадискурс: феномен билингвизма // Journal of Central Asian Linguistics. – 2018. – Т. 4, №3. – P. 19–28.
Кадырханов З.А. Медиариторика в условиях казахстанского билингвизма // Әлеуметтік ғылымдар журналы. – 2016. – №1. – С. 48–56.
REFERENCES
Fairclough N. Language and power. – London: Longman, 1989. – 258 p.
Fairclough N. Analyzing discourse: textual analysis for social research. – London: Routledge, 2003. – 272 p. https://doi.org/10.4324/9780203697078
Tannen D. That’s not what I meant!: how conversational style makes or breaks relationships. – New York: Ballantine Books, 1992. – 216 p.
Tannen D. The argument culture: stopping America’s war of words // Journal of Pragmatics. – 1999. – Vol. 31, №4. – P. 875–881. https://doi.org/10.1016/S0378-2166(98)00101-5
Austin J.L. How to do things with words. – Oxford: Clarendon Press, 1962. – 168 p.
Searle J.R. Speech acts: an essay in the philosophy of language. – Cambridge: Cambridge University Press, 1969. – 203 p. https://doi.org/10.1017/CBO9781139173438
Sedov K.F. Psiholingvisticheskie aspekty konfliktnoi kommunikacii [Psycholinguistic aspects of conflict communication] // Sovremennaia psiholingvistika. – 2007. – T. 8, №2. – S. 56–72. [in Russian]
Kozhina M.N. Ritoricheskie aspekty konfliktnoi kommunikacii v rossiyskoi sociolingvistike [Rhetorical aspects of conflict communication in Russian sociolinguistics] // Filologicheskiy zhurnal. – 2008. – T. 14, №1. – S. 95–108. [in Russian]
Hjarvard S. The mediatization of culture and society. – London: Routledge, 2013. – 210 p. https://doi.org/10.4324/9780203155363
Wierzbicka A. Semantics: primes and universals. – Oxford: Oxford University Press, 1996. – 496 p. 11. Samovar L.A., Porter R.E. Communication between cultures. – Belmont (CA): Wadsworth, 2004. – 408 p.
Baranov A.A. Konfliktogennaia leksika v politicheskom diskurse [Conflictogenic vocabulary in political discourse] // Politicheskaia lingvistika. – 2007. – №2. – S. 20–31. [in Russian]
Van Dijk T.A. Ideology: a multidisciplinary approach. – London: SAGE Publications, 1998. – 242 p. https://doi.org/10.4135/9781446217856
Van Dijk T.A. Discourse and manipulation // Discourse & Society. – 2006. – Vol. 17, №2. – P. 359–383. https://doi.org/10.1177/0957926506060250
Kusaiynova D.I. Kazakhsko-russkiy mediadiskurs: fenomen bilingvizma // Journal of Central Asian Linguistics. – 2018. – T. 4, №3. – P. 19–28.
Kadyrhanov Z.A. Mediaritorika v usloviah kazahstanskogo bilingvizma [Media rhetoric in the context of Kazakhstani bilingualism] // Aleumettіk gylymdar zhurnaly. – 2016. – №1. – S. 48–56. [in Russian]
